Анатоль Барысавіч Харламаў нарадзіўся ў 1931 годзе на Лоеўшчыне Гомельская вобласць. Настаўнічаў у Альшанскай школе Столінскага раёна. Працаваў у раённых газетах Століна і Лунінца. Гумарэскі друкаваліся у часопісах «Вожык», «Родная прырода» і іншых выданнях. У 1991 годзе у Лунінцы выйшаў зборнік гумарэсак «Па агрэхах», а ў 1993 годзе ў Брэсце — «Смехам па агрэхах».
    Аповесць «Ой рэчанька, рэчанька» друкавалася ў Брэсцкай газеце «Зара над Бугам».

    У аповесці «Ой, рэчанька, рэчанька» аўтар Анатоль Харламаў здолеў на канкрэтных прыкладах і фактах з жыцця нашых людзей у цяжкія гады Вялікай Айчыннай вайны паказаць лёс людзей, іх сапраўдныя твары, дзеянні і учынкі. Выкрыў здраднікаў, якія сталі служыць нямецкім захопнікам-катам. У аповесці шмат прыкладаў самаадданасці беларусаў-патрыётаў, верных сыноў Айчыны.
  Адчуваецца, што аўтар добра валодае пяром, былы журналіст не абмяжоўваецца канстатацыяй факту, а імкнецца паглыбіцца у псіхалогію сваіх герояў, раскрыць іх духоўны патэнцыял. Чытаеш аповесць і верыш, што факты сапраўдныя і мелі месца ў жыцці людзей палескіх вёсак.
  Добра і тое, што аповесць напісана на сакавітай роднай мове, якая набывае асаблівы сэнс у вуснах простых непадкупных і жыццярадасных людзей, для якіх жыццё ў няволі немагчыма, а свабода вышэй за ўсё на свеце.

Старшыня праўлення Брэсцкай абласной арганізацыі
Беларускага Саюза Журналістаў У. М. Ерамінок

  Да статнай, чарнабровай удавы Алены Хамічэнкі сваталася некалькі мясцовых хлопцаў. Аднак здарылася так, што Алена прыгарнула да сябе прымака Апанаса Ахоньку, парабка нашага вясковага багацея Яўхіма Калоднага.
  У канцы лета, перад самым Спасам, Яўхім разлічыў свайго работніка, паставіў на развітанне чарку, даў нават каня, каб Апанас завёз да маладой жонкі некалькі мяхоў заробленага сумленнаю працаю жыта. Так што ў прымы Апанас прыйшоў не з пустою торбаю.
  Не адна была і Алёна. Жыла да гэтага з дачкою Палінаю, прыгажуняю, як і сама, паслухмянаю. Але не даў Бог шчасцейка дзяўчынцы: кульгавая нарадзілася яна на свет. Казалі людзі, што першы муж Алёны Іван часцяком біў жонку, нават і тады, калі яна была цяжарная... У двадцаць першым годзе Іван пагнаў плыты, нешта там на рацэ здарылася і ён патануў. Доўга перажывала сваё гора Алёна, адна ірвала-білася па гаспадарцы, пра новае замужжа і слухаць нікога не слухала. Аднак лёс такі выпаў, што сустрэлася яна аднойчы з Апанасам на вузенькай сцежцы, паглядзела ў вочы, усміхнулася ветліва. І вось ўжо кліча яе Апанаса маленькая Паліначка:
  — Тата, а ты мяне сапраўды кахаеш?
  — Кахаю, мая родная! Яшчэ як! І цябе, Полечка, і матулю кахаю...
  Беглі гады. У сям’і Ахонькаў нарадзіліся спачатку Васіль, а затым Маня. І родныя дзеці, і падчарыца Апанаса раслі працавітымі, дружнымі, здольнымі да вучобы. Неяк на кірмашы бацькі прыдбалі за тры мяхі бульбы старэнькую, мінулага веку ручную швейную машынку і праз некаторы час Паліна ўжо добра шыла і сукенкі, і спадніцы мясцовым жанчынам, зараблялі, як кажуць, сабе на хле6. А перад вайною Паліна ўладкавалася ў Гомелі на швейную фабрыку, жыла на кватэры ў знаёмых, калі-нікалі прыязджала да бацькоў, малодшых брата і сястрычкі.
  Васіль і Маня таксама выраслі. Яшчэ ў школе пачаў заглядвацца на прыгажуню Маню Алесь Храмцоў, які быў старэйшы за яе на тры гады. Атрымаўшы атэстат сталасці, Алесь паступіў у пяхотнае вучылішча. Усе ў нашай вёсцы ведалі, што лісты, якія часта прыходзілі ў хату Ахонькаў, былі ад Алеся. І мясцовыя кавалеры толькі ўздыхалі, сустракаючы на вячорках гарэзлівыя позіркі Мані, ведалі, што сэрца гэтай дзяўчыны ўжо заваяваў адзін ваенны...
  У маі сорак першага Алесь Храмцоў на два дні завітаў на пабыўку. Ступіўшы на бераг з парахода ў Лоеве, ён за гадзіну прыбег у вёску. А было ад прыстані да нашай Казіміраўкі 17 кіламетраў. Ледзьве дачакаўся Алесь таго вечара. Аб чым гаварыў з любаю, ніхто не ведаў. Толькі калі зноў паехаў у вучылішча Алесь, прызналася Маня бацькам:
  — У канцы чэрвеня Алесь здае экзамены, потым іх накіруюць у войска. А як толькі ўладкуецца на месцы, то, кажа, прыеду, згуляем вяселле...
  — Калі так, дачушка, то будзем ужо рыхтавацца паціхеньку, — выціраючы слёзы, прамовіла Алёна. — Хіба ж мы зломкі якія? Зробім, Манечка, усё, як у людзей.
  — Само сабой, — падтрымаў жонку Апанас, — не за абы каго аддаем, а за надзейнага, самастойнага чалавека, камандзіра, так бы мовіць, рабоча-сялянскай Чырвонай Арміі, за лейценанта...
  Але не прыйшлося згуляць вяселле ў хаце Ахонькаў. У памятную чэрвеньскую нядзелю чорнаю маланкаю ўляцела ў нашу Казіміраўку жудасная вестка:
  — Вайна!
  Сабраліся ўсе, хто мог хадзіць сам і хто толькі з кіёчкам, старыя і малыя. Слухалі моўчкі радыё каля хаты старшыні калгаса. Кожны думаў пра свае невясёлыя думкі. Жанчыны плакалі. Мужчыны курылі. Падлеткі разгублена глядзелі на дарослых: што цяпер будзе.
  Пад вечар прымчаўся ў Казіміраўку запылены матацыкліст з райваенкамата. Прывёз павесткі ў армію...
  На фронт з хаты Ахонькаў пайшлі Апанас і яго сын Васіль. У першым баі пад Гомелем Васілёк загінуў. Але аб смерці яго родныя даведаліся толькі пасля вайны, калі пачалі самі пісаць у розныя ваенныя ўстановы. Апанасу ж Ахонька быў наканаваны іншы лёс.
  Многія аднавяскоўцы трапілі ў палон. У віхуры першых тыдняў вайны некаторым удалося збегчы ад не вельмі пільных вартаўнікоў. Чорнымі восеньскімі начамі вярталіся ў Казіміраўку ўчарашнія пехацінцы, сапёры, мінамётчыкі. Доўга хаваліся па гумнах, хлявах, на гарышчах, саромеючыся не толькі суседзяў, але і блізкіх.
  — Ваякі, такую маць! — лаяўся дзед Дзяніс, злосна смалячы самакрутку. — Збеглі, паразіты, з фронта...
  — Не з фронту, а з плена ўцяклі, — гаварыў я дзеду.
  — Такія яны ваякі, шго ў палон трапілі, — не здаваўся стары патрыёт. Вунь у Лоеве, казалі, некаторыя ў паліцыю самі пабеглі. Глядзі, унучак, каб і нашы «зашчытнікі» да немцаў не пайшлі.
  Мудры дзед Дзяніс трывожыўся не дарэмна. Хутка нашу Казіміраўку ўскалыхнула падзея, якая зачапіла літаральна ўсіх жыхароў невялічкай вёсачкі на правабярэжжы Дняпра. А здарылася вось што. У першыя месяцы вайны немцы адпускалі ваеннапалонных, калі да начальства прыходзілі родныя і казалі, што ў гэтым лагеры знаходзіцца бацька, муж, або сын, якія трапілі ў палон. Немцам нязручна было распыляць сілы і ахоўваць абяззброенных чырвонаармейцаў у сваім тыле. Гэта ўжо пасля Смаленска, Ельні і Масквы гітлераўцы не выпускалі нівонага чалавека, трапіўшага за калючы дрот. А ў канцы жніўня сорак першага акупанты яшчэ дазвалялі сабе такую раскошу, адпускалі палонных, асабліва не прыдзіраючыся да дакументаў.
  У Навабеліцкі канцлагер Паліна Ахонька пайшла ў натоўпе знаёмых гамельчан, каб апазнаць сярод палонных сваіх родных ці знаёмых вяскоўцаў і паспрабаваць вызваліць іх на волю. Кандыбала Паліна з кіёчкам. Ёй нязручна было несці ў кошыку сала, яйкі, масла, наліўныя яблыкі. І таму доўга не думала, каго «узяць». Калі Паліну разам з іншымі жанчынамі вартаўнікі ўпіхнулі за вароты, то к першаму ж знясіленаму ад голаду чырвонаармейцу яна і падышла. Чарнявы, высокі, некалі каранасты, а цяпер худы, як шкілет, зарослы густой шчацінню чалавек выглядаў вельмі няважна.
  — Як завуць цябе? — ціха спыталася Паліна.
  — Пеця. Пятро Міхайлавіч Каманін. Былы капітан Чырвонай Арміі, — адказаў той.
  — Гавары, што ты мой муж. Зразумеў? Мяне завуць Палінаю...
  — Дзякуй, родная, — усміхнуўся вязень. — Я ніколі не забуду, Паліна! Ніколі, ты чуеш?
  Да іх падышоў, махаючы бізуном, камендант лагера.
  — Ну, што, фрау? Знайшла мужа?
  — Ага, вось ён! Пятро, Пеценька, Пецька...
  — Ну, гут, гут, — прамармытаў немец і загадаў палоннаму: — Понял? Домой! Шнель!!
  У Гомель вярталіся, падтрымліваючы адзін аднаго. Паліна расказала пра сябе ўсё. А Пятро нешта ўтойваў, блытаўся, пачынаў кожны раз гаварыць неяк па-новаму. Каб жа ведала Паліна, якое гора прынясе гэты чалавек у яе лёс, у лёс сям’і Ахонькаў, дык, пэўна, пакінула б Каманіна яшча на тым беразе Сожа, збегла б ад яго як найдалей. Не ведала Паліна, што Каманін здаўся сам у палон, што спачатку няблага было яму пры немцах, але за нешта яго хутка зноў адправілі за дрот. Чыстая, шчырая душа Паліны не пачула тады бяды. Яна думала, што цяпер Пятро навекі ўдзячны ёй за дабро. Таму і павезла праз нейкі час з Гомеля ў родную Казіміраўку свайго капітана.
  — Мы вырашылі ажаніцца з Палінаю, — першы пачаў цяжкую размову Каманін з маці Паліны.
  — Не ў час усё гэта, — адказала Алена. — А што людзі падумаюць?
  — А што хочуць! Мне ўжо ўсё роўна.
  — Бачу, што нічога добрага не выйдзе, дачушка, — звярнулася да Паліны маці. — Перачакае Пятро зіму, пойдзе на сваю Украіну. У яго ж, ты ведаеш, і жонка ўжо ёсць, і дзеткі. Адумайся, дачушка, што ты робіш?
  — Позна ўжо, мама, — заплакала Паліна.
  — Усё роўна, я табе благаславення не дам...
  — І не трэба, — ускіпеў Пятро. — Думаеце, вялікае шчасце жыць з вашай калекай? Думаеце, я павінен поўзаць цяпер усё жыццё перад ёю? Падумаеш — з палону вызваліла... А хто яе прасіў?
  Не звяртаючы ўвагі на збялелыя твары жанчын, Пятро гаварыў словы, нібы страляў з ружжа:
  — Пашкадавала, думаеце? Не-е, даражэнькія, не! Мужыка захацела займець, вось і ўсё. Хто яе цягнуў у ложак? Спытайцеся... Ніхто не цягнуў, сама ўсё зрабіла. Я ж хацеў, як лепш, каб усё чын-чынам выйшла...
  Нялёгкая была размова. Нялёгкае было і жыццё ў іх. Пятро і Паліна занялі пакінутую хату ў нашай вёсцы, жылі непрыкметна і ў зіму, і ў весну. Былы капітан хаваўся ад немцаў, паліцаяў, аднавяскоўцаў. Моўчкі калупаўся на сядзібе, у адзіноце шчыраваў у полі, у лясным буданчыку ўсё часцей і часцей гнаў самагон. Піў адзін, па-чорнаму, да страты памяці. Паліну і цвярозым не любіў, а п’яны тым болей.
  — У мяне родны брат на фронце загінуў, — плакала Паліна. — А гэткі кабан з палону па дурніцы вырваўся, раз’еўся тут... Як ты людзям у вочы глядзець будзеш, калі нашы вернуцца ды цябе прыпруць да сцяны?..
  — А вось гэтага не будзе! Не будзе, чуеш? — крычаў колішні капітан на Паліну.
  Якія прычыны падштурхнулі Пятра пайсці ў паліцыю, я не ведаю. Тады ўся вёска ўсхадзілася: як жа так, што за чалавека прывяла Паліна ў нашу Казіміраўку? Ніколі сярод нас не было здраднікаў, а зараз вось што...
  Натварыў той Каманін шмат бяды. Памятаю, везлі з маці воз ячменю, Думаю, вось прывязем снапы з поля, абмалоцім цапамі ў гумне, змелем на жорнах у дзеда Дзяніса мукі. Напячэ маці аладак, вось свята будзе...
  Насустрач рухаецца фурманка. Здалёк заўважаю, што едзе, відаць, «улада» - паліцай Пятро Каманін. Дакладна, ён і ёсць. Я звярнуў воз з каляіны, вызваляю, значыцца, ўладзе дарогу, але Пятро загадвае кучару спыніцца, саскоквае з фурманкі, бярэ вінтоўку, падыходзіць.
  — Ты чаго маё жыта ўкрала? — зароў ён на маці, нават не прывітаўшыся.
  — Здурнеў ты, Пятро Міхайлавіч, ці што? Якое жыта — гэта ж я свой ячмень ускінула...
  — Да? — нібы схамянуўся паліцай. — Ячмень, кажаш... Ну, ну... Будзе табе тое, што і Ахонькавай Мані, вось пабачыш!
  — Пятро Міхайлавіч, даражэнькі! — залямантавала збялелая маці. — Пашкадуй няшчасных сіротак, заступіся...
  — Падлы вы ўсе тут, вужакі падкалодныя! Ану, што вязеш? Можа партызана якога? — пачаў штурхаць у снапы штыком п’яны Каманін.
  — Скідай рубель, шчанё партызанскае!
  Гэта ўжо на мяне вызверыўся паліцай. Я хуценька кінуў лейцы і споўз са снапоў па другі бок воза.
  — Будзе тое, што і Мані, - стаміўшыся ад нялёгкай працы, нарэшце зноў пагразіў нам Пятро. - Глядзіце ў мяне!
  Сеў на фурманку і паехаў далей сабе.
  — А каб цябе зямля не насіла, - запазнела сыпала праклёны маці. — Пужаць мяне будзе! А хто ты такі? Гаўно сабачае... Вазіла і вазіць буду. Патаму што сваё... Не плач, Толік, не бойся... Няхай яму трасца ў бок! Не плач, дзіцятко, каб ён праваліўся на той свет!
  А я доўга не мог супакоіцца. Лёгка сказапь — не плач. Вунь як здзекваліся з Мані Ахонькавай: і шампаламі білі, і бізуном, і ботамі... Усё дапытваліся, хто з вёскі пайшоў у партызаны. Маўчала Маня. Бачылі людзі, як карнікі дзвярыма ламалі ёй рукі. Але нічога не сказала... Прыкульгала тады Паліна, упала на калені перад Пятром:
  — Заступіся за сястрычку! Яна ж не вінаватая а ні ў чым, Пятро... Заступіся, ты ж з іхнім панам-афіцэрам усю ночку гарэлку піў, ён цябе уважыць... Заступіся!
  Ні адзін мускул не здрыгануўся на шчаціністым, пульхлым твары Пятра. Пераступіўшы праз распрацёртую на зямлі Алёну — маці таксама поўзала на каленях перад карнікамі ў надзеі заступіцца за дачку, - падышоў да Паліны і ткнуў запыленым ботам па хворай назе:
  — Заткніся, сучка партызанская! Замоўкні, а не то...
  — Гут, — зміласціўся нямецкі яфрэйтар, старшы сумеснай ваенна-паліцэйскай каманды, здагадаўшыся, пэўна, аб чым просіць знямоглая жанчына-інвалід. — Гут, фрау, гут. Сёння — канец, а морген — відерголен... Так, так, заўтра паўтарым апяць...
  Акрываўленую, знявечануню Маню ўпіхнулі ў хлеў, зачынілі дзверы. На двары паставілі вартаўніка, паліцыянта з Лоева, а каб дзяўчына не збегла, то вароты яшчэ прыпёрлі наўскасяк дручком.
  Маня не збегла. Калі раніцаю карнікі прыйшлі весці яе на допыт, Маня вісела на вяроўцы... Казалі людзі, што ў тую ноч на варце з вінтоўкаю стаяў нейкі час сам Пятро Каманін.
  Нікога больш не чапалі ў той дзень карнікі. Паснедалі, запрэглі сваіх коней і падаліся ў Лоеў. Вось ужо затарахцелі на масту калёсы, вось ужо схавалася ў хмызняку апошняя фурманка. І толькі тады выцягнулі мужчыны з пятлі Маню. Колькі я ні ўглядаўся, але так і не змог пазнаць: Маня гэта, ці нехта іншы. Замест твару было нешта страшна акрываўленае.
  Ці захочацца ж пасля гэтага жывому чалавеку спазнаць тое, што вытрымала Маня Ахонька? Паспрабуй тут стрымаць слёзы...
  Падпільнавалі-такі партызаны здрадніка, злавілі і расстралялі ў хмызняку. Казалі, сам Рыгор Іванавіч Сінякоў, камісар атрада «За Радзіму», узначаліў групу па ліквідацыі Каманіна і іншых паліцаяў, якія ўдзельнічалі ў расправе над Маняй Ахонька, партызанскай сувязной...
  Ніхто не хацеў нават засыпаць жвірам Пятра. «Сабаку — сабачая смерць», гаварылі. Можа і правільна. Але ніхто з вяскоўцаў не сказаў ні слова абурэння, калі Паліна разам з дзедам Дзянісам завалаклі труп Каманіна ў ямку і трохі прыкапалі. «Хай будзе па-хрысціянску,» — прамовіў дзед. — Бог яму суддзя...»
  Вось і зразумей учынкі людзей...
  У лістападзе сорак трэцяга прыйшло на Лоеўшчыну вызваленне. Мужчын і юнакоў, якім падышоў час, мабілізавалі ў армію, і зноў у Казіміраўцы засталіся толькі жанчыны, малыя ды зусім ужо нямоглы дзед Дзяніс.
  Фронт у тую восень надоўга спыніўся пад Калінкавічамі і Мозырам. І таму амаль усе лоеўскія вёскі былі перанасычаны нашымі войскамі. Сёння ў хатах начавала адна часць, назаўтра другая. Нехта адпраўляўся ў тыл, а другі ішоў на перадавую. Вясёлая, незабыўная пара была тады для нас, падлеткаў. Звычайна, мы ашываліся паблізу салдацкай кухні, дапамагалі накалоць дроў, прынесці ад калодзежа свежай студзёнай вады. А за гэта давалі нам па поўнаму кацялку чаго-небудзь. Хапала і сабе, і яшчэ каму пасёрбаць.
  Увогуле, тая трэцяя ваенная зіма надоўга запомнілася. Напрыканцы снежня пачаліся заняткі ў школе. У адным пакойчыку сядзелі вучні першага і трэцяга класаў, а яшчэ ў адным - другога і чацвёртага. Адзіны падручнік быў у настаўніцы, таму дамашнія заданні мы таксама рыхтавалі ў класе...
  Ой, што ўспамінаць? Усяго было... Гэта вам не пры немцах, калі баяліся з хаты выйсці. Амаль усе падлеткі навучыліся курыць. А хто смялейшы, дык нават умудраўся «раскалоць» на самасад самога дзеда Дзяніса.
  Сказаць, што зусім добра было, нельга. Бо наляталі і на Казіміраўку нямецкія самалёты. Не часта, але ж даводзілася прама з урокаў разбягацца па траншэях, хавацца ад асколкаў. Здавалася, рвалі неба нашы зеніткі, не змаўкалі кулямёты... Так хацелася нам, каб збілі хоць аднаго вырадка: з бліскучага дзюралю, казалі франтавікі, шмат якіх рэчаў можна было зрабіць. Майстроў жа на ўсе рукі ў нас, падлеткаў, было нямала...
  На Новы 1944 год у школе нашай адбылося свята. Першае за ўсю вайну. Перад жыхарамі Казіміраўкі і салдатамі, якія знаходзіліся ў вёсцы на той час, выступіла з канцэртам нейкая франтавая брыгада. Артысты павіншавалі ўсіх з Новым годам, пажадалі хуткай перамогі над ворагам. А затым на ганачак паднялася прыгожая дзяўчына ў зграбным афіцэрскім шынялі.
  — Паслухайце, калі ласка, беларускую народную песню, — сказала яна.
  Зайграў-заспяваў акардэон. Ужо з першых тактаў мы пазналі добра вядомую мелодыю. Так, гэта была наша вясковая, лоеўская песня:
  — Ой, рэчанька, рэчанька,
  — Чаму ж ты не поўная...
  Прайшло столькі гадоў, а як успомню той франтавы канцэрт, то, здаецца, чую высокі, звонкі, празрыста-чысты голас спявачкі:
  — Чаму ж ты не поўная,
  З беражком не роўная?..
  З песняю гэтаю звязаны яшчэ адзін успамін. Пад восень ужо на калгасным полі збіралі ўсёй вёскай бульбу. Выдаўся той дзень цёплым і сонечным. Каб працавалася зручней, жанчыны спявалі. Што-што, а франтавыя, ваеннага часу песні, ведалі тады ўсе. Цягаючы кошыкі, налягаючы на рыдлёўкі, сагнуўшыся пад выкапанымі карчамі дробнай бульбы, хапала ў нас сіл, каб яшчэ па-заліхвацку падцягнуць на розных галасах вясёлы прыпеў. Але такіх песень было мала. Жанчыны выбіралі болей сумныя, працяжныя. Плыла над полем, нібы белае павуцінне, песня-роспач, песня-журба:
  — А як жа мне поўнай быць,
  — З беражочкам роўнай плыць?
  Сумныя былі думкі, нуднаю была праца. Усё яшчэ ішла вайна. Фронт цяпер ужо быў аж пад Віслай. Можа гэтыя белыя аблокі, што плывуць зараз па блакітнаму небу, раніцою былі над Варшаваю? Як там, на фронце?
  Здалёк заўважылі постаць чалавека ў салдацкім шынялі. Каля дарогі пасвіў кароў дзед Дзяніс. Ен з-пад рукі ўглядаўся, што за чалавек завітаў у ціхую цяпер Казіміраўку. Вайсковец падышоў бліжэй. Правы рукаў яго шыняля быў цесна зацягнуты брызентавай дзягай.
  — Няўжо гэта ты, Апанас? — спытаў-узрадаваўся дзед.
  — Здароў, салдат! З вазврашчэніем!
  — Дзякуй, ацец! — абняў дзеда Дзяніса Ахонька. — Ну, як вы тут, расказывай... Я вот, - вінавата кінуў позірк Апанас па пусты рукаў, - не збярогся трохі. Не дайшоў, так сказаць, да поўнай пабеды. Ну, а вы тут як? Мае тут жанчыны жывыя хоць?
  — Так, ета, жывыя, Апанас, не хвалюйся, — ажывіўся дзед Дзяніс. — Вунь, здаецца, на бульбе, падчарыца твая. Прыязджалі з Гомеля, звалі на швейную хвабрыку... Паліна ж у цябе ого-го дзеўка, пашыць-пакраіць там — першае дзела... Дык вось, звалі ў Гомель. Не, кажа, не пайду ў горад. Буду бацьку чакаць... Бо толькі, кажа, мы з ім удваіх і засталіся на белым свеце...
  Апанас збялеў, знасілена прысеў на край насыпу. Дзед Дзяніс,скеміўшы, што ляпнуў не тое, разгубіўся.
  — Ты, ета, Апанас, даруй... Алена твая памерла. А Маню пры немцах, таго... замучылі. А пра Васіля не скажу, не ведаю...
  Дзед Дзяніс перавёў гаворку на іншае.
  — Ты, ето, паплач, Апанаска, можа, на закуры, а? Не так цяжка будзе... Летам вось прыязджаў Аляксей Храмцоў. Маёр, панімаеш... — Дзед спяшаўся высыпаць франтавіку ўсе навіны адразу. — Ага. Цікавіўся, распытваў пра Маню тваю. З Палінаю на могілкі хадзіў... Вельмі ж плакаў, не таіўся... Казаў, што адпомсціць тым вырадкам... Ты, Апанас, мяне чуеш ці не? На, закуры... У Алёшкі, замеціў я, на грудзях награды. Добра ваюе хлопец, маладзец. Ардзяноў у яго тых больш, чым у самога цара-інператара Мікалая...
  Здагадаўшыся, што з незнаёмым чалавекам дзед Дзяніс так доўга не гутарыў 6ы, мы ўсім гуртам, хто быў на полі, па мяккай, яшчэ цёплай раллі пабеглі да дарогі. Апошняю, заграбаючы хвораю нагою пясок, часта спатыкаючыся, няўклюдна і напружана-трудна ішла Паліна.
  Яна яшчэ не ведала, якая сустрэча чакае яе...
  ... Шчыміць, баліць маё сэрца, калі пачую па радыё альбо канцэрце якім незабыўна журботныя словы:
  — Ой, рэчанька, рэчанька,
  — Чаму ж ты не поўная?..