Альманах“Лунінецкая муза” № 20

Максім Казун
Голас белых буслоў

Апавяданні

  Дзед Міхась усхапіўся рана. Яшчэ зацямна. Нешта не спалося. Ды дзе ты заснеш, калі ныюць партызанскія раны?
  Апрануў ватоўку, нацягнуў на босыя ногі валёнкі, узяў кіёк-абапірку і пакрочыў на вуліцу. Павольна ішоў да веснічак, дзе каля плоту стаяла лаўка. Сеў на яе, побач паставіў свой кій.  Драмаў, чакаў цёплага летняга сонца. Вось яно выглянула з-за саду, памарудзіўшы, адарвалася ад галінак і засвяцілася — яркае, свежае, саграваючы дзеда жываторным цяплом. Стары павесялеў, пажвавеў.  Па вясковай шырокай, як шлях, вуліцы ішлі людзі, ехалі фурманкі, машыны. Першым, як заўсёды, паказаўся малаказборшчык Ягор Лесаў.
  — Добры дзень! — прывітаўся гаспадар падводы.
  — Дай, Божа, здароўя! — адказаў дзед Міхась.  Аднавяскоўцаў ён пазнаваў па голасе, і то не ўсіх. У апошні час сталі падводзіць вочы. Гады бяруць сваё. Хутка восьмы дзесятак размяняе. Жыццё бяжыць. Ужо даўно павырасталі дзеці — уласных гадуюць.  Стары прыслухаўся: зазвінеў, як яму здалося, веласіпедны званочак — галасіста, звонка. Парыпваючы педалямі, у двор заехаў Толік, суседскі праўнучак. Дзед Міхась павярнуў галаву:
  — Ты чаго так рана падняўся?
  — Не спіцца. — Хлопец саскочыў з блакітнага веласіпеда і падвёў яго да плота, паставіў. — Дзед Міхась, мне сніцца, што я лётаю на самалёце. Бабка Ганна сказала, што я расту. Гэта праўда ці не?  — Праўда, унучак, праўда.   — Нешта мне не верыцца. Хутчэй бы ў школу. Калі вырасту, буду, як дзядзька Іван, рулявым на караблі.  — Гэта добра, унучак, — рулявым. Але ж ведай, што ў нас, у Беларусі, мора няма, а твой дзядзька Іван жыве ў Расіі. Праўда, я на моры не служыў, а ў лесе партызаніў. Мы з тваім прадзедам Панасам, ужо нябожчыкам, праваднікамі былі — мясцовасць добра ведалі. Таксама адказна было, я табе скажу. Калі фронт у сорак чацвёртым падыйшоў блізка, то нашы салдаты да нас у разведку прыходзілі. Мы ім растлумачвалі, як зручней праехаць ці прайсці, каб фашыстаў выбіць. Хаця тыя ўжо і самі ўцякалі, бо ведалі, што ім хутка капут...
  — Дзядуля, а дзядуля, груш можна?  — Чаму ж нельга, залазь ды рві, колькі хочаш. Толькі глядзі, каб галлё не паламаў.  Толік учапіўся рукамі за шурпаты ствол грушы, спрытна сунуў нагу ў дупло. Рывок — і ён сядзеў на тоўстай галіне. Грушы рваў і клаў сабе за пазуху. — Дзядуля, грушу хочаш?
  — Не, Толік, я сваё ўжо з’еў. Ды ў мяне мала зубоў, каб каштаваць цвёрдую грушу.
  З суседняй хаты выйшла Ганна, прабабка Толіка, запела салодкім голасам, клічучы курэй: “Цыпанькі! Цып-цып-цып!” І шчодра сыпала зерне.  Памятаецца дзеду Міхасю: як выйшлі летам сорак чацвёртага з лесу, дык Панас, муж яе, а яго лепшы партызанскі сябар, памёр ад ран, нават не дажыў да Перамогі. Ганна адна выгадавала сыноў. І ён, як толькі мог, дапамагаў гэтай сям’і. Зараз у сыноў ужо свае сыны. Цяпер вось праўнук бегае — такі цудоўны і вясёлы.
  — Ку-ку! — данеслася з грушы.
  — Ай! — пляснула рукамі бабка Ганна, разгледзеўшы ў галінках свайго любімага праўнука. — Злазь зараз жа, ды хутчэй, а то ўпадзеш ды разаб’ешся! Каму кажу! А ты, стары, куды глядзеў — дзіця ж яшчэ! Ну і разява, ну і разява! — лямантавала старая.
  — Цыц, завялася, раскудахталася! — гнеўна абарваў яе Міхась. — Злазь, Толік, чуеш, як баба крычыць, злуецца.
  Уціхамірылася старая, пайшла, а дзед Міхась сказаў:
  — Пара, брат, нам падсілкавацца, а то ў жываце гармонік іграе. Памідоры з соллю ды хлеб з салам — першая ежа. Паспрабуем?
  Ухапіўшы вядро, што вісела на плоце, дзед Міхась пайшоў на агарод. Асцярожна зрываў з куста спелыя чырвоныя і жоўтыя па- мідоры, на якіх яшчэ трымалася і блішчэла на сонцы раса, клаў у вядро. Выпадкова зірнуў на Ганнін агарод. Там сярод сланечнікаў стаяла з раскінутымі рукамі пудзіла. Чамусьці сціснула сэрца. Не выбіраючы разоры, ступаючы па бульбяніку, Міхась наблізіўся да сланечніку. На сучкаваты калок быў апрануты Панасавы партызанскі, з’едзены моллю, шынель. Перахапіла дыханне. Умомант успомніліся вясновыя ручаі сорак чацвёртага, каля якіх ляжалі яны з Панасам, прыціснутыя фашысцкім агнём да зямлі.
  — Дурная, баба, дурная, — прашаптаў Міхась адзервянелымі бледнымі вуснамі. — Курыца. Знайшла, што вешаць. Быццам анучу.  Невядома, чым бы скончыўся гнеў дзеда, магчыма, накрычаў бы ён на Ганну, але ў гэты момант зноў нясцерпна заныла, закалола нутро, моцна застукала старое, зношанае сэрца. Хапаючыся рукамі за грудзі, дзед Міхась паваліўся на зямлю, і туман засланіў яму вочы.
  На спалоханы дзіцячы крык прыбегла Ганна, кінуліся людзі, што ішлі па вуліцы, паднялі дзеда, пасадзілі, потым завялі ў хату, паклалі на ложак, паднялі галаву, падмасцілі падушку. Баба Ганна плакала. Нехта з маладых пабег клікаць урача. Але дзед Міхась расплюшчыў вочы.
  — Ганна, — сказаў ён, — здымі з пудзіла Панасавы шынель ды беражы, як зрэнку вока. — Памаўчаў, адпачываючы. — А я там яму нічога не скажу. Ён не даведаецца...