Альманах“Лунінецкая муза” № 20

Максім Казун
Голас белых буслоў

Апавяданні

  Жыву я каля самай дарогі. Народ вясковы называе яе “паповай”, бо першай паставіў каля яе хату свяшчэннік. А ў суседняй вёсцы завуць яе Клімавай — у гонар заможнага чалавека, што побач са шляхам пабудаваў прыгожы дом.  Хата мая, а дакладней, матуліна, стаіць узбоч дарогі. Па ёй днём і ноччу адна за другой едуць і едуць машыны, аўтобусы, фурманкі, ідуць людзі.
  Выхадны дзень. Прачнуўся рана. Выйшаў з хаты. Трэба тое-сёе зрабіць па гаспадарцы. Чую:
  — Міхайлавіч, а Міхайлавіч! Сюды ідзі.  Адразу не ўцяміў, хто кліча. Ніяк не зразумець, адкуль чуецца голас. Павярнуўся — суседка. Стаіць ля веснічак, кліча і махае рукой. Маўляў, справа ёсць.
  Падыходжу. Вітаюся. А яна кажа:  — Такая справа, Міхайлавіч. Ты добры чалавек, пісьменны, у газету пішаш. Трэба адну сям’ю паспрабаваць памірыць. Я табе зараз не буду гаварыць, хто такія. Сходзім — даведаешся. Згодзен?  Я крыху спалохаўся такой прапановы. Але па інерцыі сказаў: “Згодзен”. Хаця ў душы закралася думка, ці здолею дапамагчы. Бо ў такім далікатным пытанні, як сямейнае, гэта вельмі складана. Ды я яшчэ і не ведаў, хто такія. А цяпер, калі згадзіўся, трэба ўсё добра ўзважваць, прыслухоўвацца да розуму і сэрца, каб, крый Божа, не нарабіць памылак. Бо, як сказаў нехта, памылка дорага каштуе, яна, як цяжкі груз, вісіць, яна гадамі мозг свідруе і ў памяць б’е — ажно баліць...
  Хуценька пайшоў, пераапрануўся. І вось мы з суседкай крочым усцяж вясковай дарогі. Ранішняя вуліца прыгожая, чыстая, як вымытая. Уся ў зеляніне садоў. Прыгажосць! І настрой цудоўны. Але ўсё ж думкі не пакідаюць: “Можа, мая прысутнасць у чужой сям’і будзе недарэчнай? І ці здолеем мы кагосьці памірыць? Тут міліцыю трэба або сельсавет”.  Падыходзім да хаты дзядзькі Васіля. Дом, як дом. Цагляны, прасторны. Толькі адчынілі веснічкі, як у двары забрахалі два сабакі. Адзін вялікі, што добрае цяля, другі — кучаравы, нібы барашак.  Двор шырокі, дагледжаны, пакрыты густой зялёнай травой, а каля плоту цвітуць розныя кветкі. Іх так шмат, што я залюбаваўся іх хараством. На высокім ганку стаялі бацькі, крыху ў баку — сын з нявесткай. Да іх туліліся двое малых — хлопчык і дзяўчынка. Валю, нявестку, я ведаю з тае пары, як пад стол пешшу хадзіла, але ніколі не бачыў такой злой. Гэткія крыўдныя словы выкрыквала старой жанчыне — сваёй свекрыві, маці свайго мужа і бацькі ўласных дзяцей! Сорамна было слухаць. Хоць скрозь зямлю праваліся! Ад такіх слоў я нібыта аглух, але ўсё ж штосьці запомнілася.  — Ты куды падзела пух, які я наскубла з гусей і качак? Куды схавала каструлі, што я купіла на базары за свае грошы?
  У маці з выцвілых вачэй ціха каціліся слёзы, расцякаліся па маршчыністым твары. Выціраючы слёзы, яна гаварыла:
  — А я ж, дурніца, кожны свабодны рубель табе аддавала: маўляў, мы як-небудзь і так абыйдземся. А ў цябе ж дзеці — спатрэбіцца. А выйшла во як...
  Сын Іван стаяў панура, апусціўшы галаву. Маўчаў, нібы вады ў рот набраўшы. Балюча глядзець на яго. Відаць, і матулю шкада, і жонку ўгнявіць боязна.
  А двое дзетак пазіралі на ўсё гэта шырока раскрытымі вачанятамі. І слухалі, слухалі, нічога толкам не разумеючы? Што гэта бабуля з мамай не падзялілі?  У той дзень мы так і не здолелі памірыць сям’ю. Назаўтра, у нядзелю, я вырашыў схадзіць сам. Пагутарыць з кожным паасобку і паспрабаваць разабрацца ў іх разладзе. Высветлілася, што бацькі гатовы ўсё дараваць маладым, але тыя не збіраюцца саступаць. Тады я выказаў сваё меркаванне:  — Дзяліце ўсё пароўну, а калі не здолееце — звяртайцеся ў суд. Там вырашаць усё па закону.  Здзекліва пасміхнулася Валя, апусціла вочы ў зямлю. Івану, як мне здалося, было сорамна перад бацькамі і госцем. А старыя сказалі:
  — Нам усё роўна. Хай яны вырашаюць.  У той дзень над вёскай кружыў тапаліны пух. Здавалася, што было ў гэтым штосьці незвычайнае, якое нагадвала плач. Але вочы ў старых былі сухімі, позіркі скіраваны на сына, дужага і здаровага, але такога пакорлівага. Бацькі яўна чагосьці чакалі ад яго. Цяжка сказаць, якія думкі былі ў галаве Івана. А мне прыгадалася ранейшае. Такое светлае і радаснае.
  ...Поле, поле. Колькі бачыць вока — жыта. А па жытнёвым полі плаўна рухаецца, быццам плыве, камбайн. Я стаю на камбайне, каля саломазбіральніка (папрасіўся пакатацца), побач загарэлы чалавек гадоў сарака пяці, памочнік камбайнера дзядзька Васіль. Ён раз-пораз кудысьці пазірае. Хвалюецца чалавек, бачна па яго паводзінах.
  — Што выглядаеце, дзядзечка? — пацікавіўся я.
  — Сынок абяцаў абед прынесці, — цяплом засвяціліся яго вочы.
  У тыя гады абеды калгасы не давалі — кожны браў сваё.
  — А колькі яму гадоў?
  — Ды хутка шэсць будзе.  Я быў тады выпускніком школы. Здзіўлена паглядзеў на дзядзьку Васіля, ведаючы, што ў яго даўно дарослыя, замужнія дочкі. Ён усміхнуўся:  — Так хацелася сына, што ўпрошваў жонку яшчэ нарадзіць. І вось пашанцавала.  Я кінуў позірк на сцяжынку. Сярод жытнёвых калоссяў то з’яўлялася, то знікала штосьці цёмнае. Нехта набліжаўся. Дзядзька прыклаў руку да вачэй, каб сонца не перашкаджала глядзець.  — Вось і мой сынок спяшаецца, — засвяціўся радасцю, быццам скінуў гадоў дваццаць, малайцавата саскочыў з прыступкі камбайна, пабег насустрач маленькаму чалавеку.  І вось ужо моцныя загарэлыя рукі ўскінулі хлапчука прама ў сіняе-сіняе, без адзінай аблачынкі, неба. Гэта было так хораша, так прыгожа, што, калі б ўмеў маляваць, абавязкова перадаў бы на карціне цудоўную радасць бацькі.  Калі хлебаробы развязвалі вузельчыкі, малы сказаў:  — А чым ты, тата, будзеш есці? Я лыжку забыў узяць — мама не паклала.  Ці памятае Іван той даўні абед у полі, калі яны з бацькам па чарзе без лыжкі пілі боршч прама з каструлі? Куды яно падзелася, гэтае чыстае, бы крынічная вада, сяброўства бацькі з сынам? Дзе яго вытокі і дзе яно згубілася? Цяжка адказаць. Чаму маладыя, дужыя і здаровыя, добра забяспечаныя людзі ні ў чым не захацелі саступаць сваім старым і ўжо нямоглым бацькам? Які страшэнны ўрок яны далі ўласным дзецям!  Пасля падзелу маёмасці я падыйшоў да старых, бо маладым словы спачування былі непатрэбныя — яны выглядалі пераможцамі.
  — Не плачце, дзядзька Васіль, не трэба, — з болем і сорамам за маладых вымавіў я.
  Ён адказаў з цяжкасцю, нібы ў горле стаяў камяк:
  — Я не плачу...  А ў самога слёзы залівалі вочы.
  Я пайшоў. Прысутнасць і спачуванне былі тут лішнімі.
  Праз некаторы час даведаўся, што нявестцы дзядзькі Васіля прысвоена званне заслужанай калгасніцы. Што ж, працаўніца яна нядрэнная...  Але ад гэтай навіны ў мяне на душы стала холадна, непрыемна і балюча.