Заказнікі і помнікі прыроды Лунінеччыны.

Iван Панасюк, Ларыса Панасюк

Геаграфічнае становішча Лунінецкага раёна

- Плошча раёна 270 815 га.
- Плошча лясгаса 144 920 га.
- Плошча лясоў лясгаса 118 800 га.
- Хмызнякі 3 800 га.
- Плошча без хмызнякоў 114 442 га.
- Плошча паркавых лясоў 3 650 га., пакрытых лесам 3 450 га.
- Плошча паляўнічых угоддзяў 184 800 га.
- Плошча курортнай зоны “Белае возера” 428 га., пакр. лесам 397 га.
- *Плошча прыродаахоўных зон 40 332 га.
- Плошча існуючых балот 15 933 га.
- Плошча асушаных балот (зямель) 77 500 га.
- Плошча ўсіх зямель агракомплексу 93 253 га.
а) з іх пасяўная 40 202 га.
б) з іх пасяўная 2 996 га
- Плошча (агульная), пакрытая вадой (рэкі, азёры, каналы, вадасховішчы, вадаёмы, сажалкі) 6 500 га.

*Увага! “…на ХХІІ сесіі Лунінецкага райсавета зацверджаны новыя межы Лунінецкага раёна (а значыць і змяненне плошчы тэрыторыі заказніка “Сярэдняя Прыпяць”). Цяпер “лінія” будзе ісці па беразе ракі Прыпяць. Землі, якія знаходзяцца за воднай артэрыяй (у пераважнай большасці гэта — забалочаныя участк), адыдуць да суседзяў (Столінскі раён). 22.09.2017г. “Лунінецкія навіны.”

Плошча тэрыторыі Брэсцкай вобласці складае 32,3 тысячы км². Працягласць тэрыторыі з захаду на ўсход 300 км, з поўначы на поўдзень 166 км.

Лунінецкі раён быў утвораны 15 студзеня 1940 года. Дарэчы, у студзені 2015 года раён адсвяткаваў свой 75-гадовы юбілей. Плошча раёна складае 2,7 тысячы км². Працягласць тэрыторыі складае з захаду на ўсход — 82 км, з поўдня на поўнач — 66 км. На захадзе раён мяжуе з Пінскім, на поўдні са Столінскім, на поўначы з Ганцавіцкім раёнамі Брэсцкай вобласці, на ўсходзе з Салігорскім раёнам Мінскай вобласці, на паўднёвым усходзе з Жыткавіцкім раёнам Гомельскай вобласці. Тэрыторыя раёна адміністрацыйна падзелена на 11 сельскіх Саветаў і 1 гарадскі — Мікашэвічы.

На 1 студзеня 2018 года ў раёне налічваецца 82 населены пункт. У сельскай мясцовасці пражывае 29 345 жыхароў; у горадзе Мікашэвічы — 12 665; у горадзе Лунінец — 24 816. У цэлым у раёне і гарадах пражывае 66 826 жыхароў. (Дадзеныя Лунінецкага ЦСУ).

Тэрыторыя раёна знаходзіцца ў зоне Беларускага Палесся. Самае высокае месца над узроўнем Балтыйскага мора — 152 метры, самае нізкае — 123 метраў ля р. Случ.

Горад Лунінец знаходзіцца на 52°11' паўночнай шыраты і 26°40' усходняй даўгаты. На тэрыторыі нашага раёна ёсць наступныя карысныя выкапні: граніт, торф, пясок, гліна, сапрапель. Сярэдняя тэмпература ў студзені — -3°С, у ліпені — +18°С. За год у сярэднім выпадае 640 мм ападкаў. Вегетацыйны перыяд — 205 сутак.

Рэкі

Бобрык, якая таксама з’яўляецца левым прытокам Прыпяці, працякае яна ў Ганцавіцкім, Пінскім і Лунінецкім раёнах. Назва зыходзіць, верагодна, ад месца засялення „баброў“. Бобрык з’яўляецца натуральнай мяжой паміж Лунінецкім і Пінскім раёнамі. Выцякае з балоцістай мясцовасці. У 1976 годзе на Бобрыку ў Пінскім раёне створана вадасховішча „Пагост“, плошча — 1,62 км², глыбіня — 5,4 м, дамба-плаціна — 16,2 км.

Валхва — правы прыток рэчкі Случ, пачынаецца ў Жыткавіцкім раёне, вусце ў 5-і км на паўдневы ўсход ад горада Мікашевічы.

Выдранка (Дудрынка) 12,6 км. — правы прыток рэчкі Смердзь, пачынаецца з возера Вулька (вёска Вулька ІІ), вусце ля вёскі Любачын. Рэчышча Выдранкі ўяўляе сабой канал.

Лань з’яўляецца левым прытокам Прыпяці. Назва мажліва славянскага паходжання, ад слова „лань“ — хутканогі алень, магчымы другі варыянт „liиnas“ — з літоўскага „балота“. Рэчка з ціхай павольнай плынню. Цячэ па тэрыторыях некалькіх раёнаў, у тым ліку і Лунінецкім. Берагі рэчкі — месца ціхага адпачынку, рыбнай лоўлі, яны адкрытыя, тарфяністыя. У 1985 годзе ў нашым раёне быў утвораны біялагічны заказнік рэспубліканскага значэння „Вусце Лані“.

Люта 20 (20) км — правы прыток Лані, пачынаецца з абваднога канала (у верхнім цячэнні Петрашэўскай канавы) у 9,5 км на паўночны ўсход ад вескі Барсукова, вусце ля вескі Мокрава.

Прыпяць лічыцца самай магутнай ракой у нашым раёне; яна з даўніх часоў суднаходная. У назве ракі ёсць некалькі варыянтаў. У пісьмовых крыніцах да XIX стагоддзя раку часта называлі „Прыпець“, што значыць са стараславянскага як „ніспадаючая“, „пакатая“. Ёсць і другое тлумачэнне, якое вынікае са старажытна-рускага і беларускага тэрміна „прыпечь“, гэта значыць, пясчаны бераг, не пакрыты хмызняком. І, нарэшце, трэцяе тлумачэнне: раку ў старажытнасці называлі „Трыпяць“ — „3х5“, што абазначае — рэчка, маючая 15 прытокаў.

Прыгажуня Прыпяць „нясе свае воды сухадоламу Дняпру“. Плошча водазбора на тэрыторыі Беларусі займае 52,7 тысячы км2. Замярзае Прыпяць амаль адначасова па ўсёй даўжыні ў пачатку снежня ускрываецца ў канцы сакавіка. Таўшчыня лёду ад 15 да 20 см. У рэчцы водзіцца шчупак, галавель, акунь, плотка, гусцера, сом і шмат іншых рыб.

На рэчцы ёсць порты: Пінск, Мазыр, Тураў, Петрыкаў, Нароўля. Ад р. п. Мікашэвічы і да р. Прыпяць пабудаваны суднаходны канал (7 км), па якім прадпрыемства „Граніт“ адпраўляе сваю прадукцыю ў розныя мясціны.

Расказваючы пра рэкі, нельга не ўспомніць аб іх ролі ў жыцці чалавека, пачынаючы з самых даўніх часоў. 3 гісторыі вядома, што старажытныя людзі сяліліся на берагах рэк, азёр. Вада, як і паветра, застаецца адным з трох галоўных кампанентаў існавання чалавека на Зямлі. Рэчка давала і дае чалавеку ваду, рыбу; яна ж з’яўляецца крыніцай зносін паміж гарадамі, народамі, нават дзяржавамі. Прыгажуня Прыпяць заўсёды была і застаецца найлюбімейшым месцам адпачынку не толькі рыбаловаў аматараў, але і многіх жыхароў нашага горада і раёна, людзей, якія з’яўляюцца сапраўднымі сябрамі прыроды. Прыпяць заўсёды вабіць да сябе людзей сваёй непаўторнасцю, хараством ва ўсе поры года. Асабліва прыгожа тут у маі, калі ўсё пачынае квітнець, калі яшчэ да ўзыходу сонца можна паслухаць тысячы салаўіных трэляў. Зачароўвае чалавека прырода Прыпяцкага наваколля, разнастайнасцю расліннага і жывёльнага свету, якія з’яўляюцца неад’емнай часткай адзінай матухны-прыроды. Непаўторнасць краявідаў нашага краю ўслаўлена многімі паэтамі і пісьменнікамі. Памятаеце, як у Я. Коласа: „Спакойна і павольна, як у зачараваным сне, нясе Прыпяць сухадоламу Дняпру сваю багатую даніну...“

3 гадамі, стагоддзямі адносіны чалавека з прыродай змяніліся, і не на яе карысць. XX стагоддзе нанесла страшэнны ўрон прыродзе нашай планеты. Не пазбеглі гэтага ўздзеяння і рэчкі. Спрамленне іх рэчышчаў змяніла ўмовы існавання многіх відаў раслін і жывёл у поймах, таму, што быў парушаны водны рэжым прылягаючых тэрыторый.

Неабдуманая і хуткасная меліярацыя Лунінецкага Палесся нанесла таксама вялікія страты навакольнаму асяроддзю. На месцах, дзе былі балоты падымаюцца пылавыя буры, знікае вада ў калодзежах навакольных вёсак. Згінулі многія расліны, жывёлы і птушкі.

Другой па даўжыні ракой, якая працякае ў нашым раёне, лічыцца
Случ — левы прыток Прыпяці, працякае па тэрыторыі Слуцкага, Салігорскага, Жыткавіцкага і Лунінецкага раёнаў. Назва ракі ўзята, відавочна, ад стараславянскага слова „лука“ — выгіб, ізлучына, а сёння беларускае слова „злуч“, „злучына“ абазначае злучэнне. У вусце ракі даліна ў верхнім цячэнні зліваецца праз 6 км з далінай Прыпяці. Найвышэйшы ўзровень разводдзя — у канцы сакавіка, сярэдзіне красавіка. У міжрэччы прытокаў маюцца прыгожыя дубровы, якія вабяць да сябе людзей на адпачынак. На берагах таксама раскінуліся маладыя дубровы. Берагі рэчкі з’яўляюцца запаведнымі мясцінамі аматараў рыбнай лоўлі, фотааматараў, а таксама турыстычнага адпачынку. І таму ў 1990 годзе, з мэтай захавання ў першародным стане прыроднага комплексу, тут быў створаны біялагічны заказнік рэспубліканскага значэння „Нізоўе Случы“, плошча якога складае 3313 гектары. У старажытныя часы людзі спаўлялі па рэчцы плыты, лавілі рыбу, ладзілі славянскія святы. Случ — адна з прыгажэйшых рэчак нашага раёна.

Смердзь з’яўляецца таксама левым прытокам Прыпяці. Паходжанне назвы зыходзіць, відавочна, ад назвы-характарыстыкі „смердзь“ — гэта спецыфічны пах вады. Пачынаецца са зліцця 2 каналаў ля вёскі Чырвоная Воля. Даўжыня рэчкі — 37 км. Пойма высокая, забалочаная, шырынёю 200-300 метраў; шырыня рэчкі ад 5 да 15 метраў. Вадазбор 502 км.

Ёсць і яшчэ адна рака ў нашым раёне – гэта:
Цна адна з некалькіх аднайменных рэчак на тэрыторыі Беларусі. У аснове назвы, відавочна, ляжыць слова „дэсная — правая“. Маецца таксама і другое тлумачэнне: ад стараславянскага слова „тьсьнь — вузкі“. Яна з’яўляецца адной з самых забалочаных рэчак нашага раёна. Берагі і сёння пакрыты хмызнякамі. У Цны пясчаныя берагі толькі на працягу ад в. Дзятлавічы і да в. Дварэц. Даліна да в. Велута і ніжэй в. Кажан-Гарадок не выражана. Самы вялікі ўзровень паводкі — у канцы сакавіка. Плошча водазбора ў Прыпяцкім Палессі — 1130 км. Берагі рэчкі ля вёсак Велута, Дзятлавічы, Дварэц, Цна, Кажан-Гарадок з’яўляюцца любімымі месцамі адпачынку жыхароў. Тут штогод праводзіцца свята Івана Купалы ў ноч з 6 на 7 ліпеня.

У склад меліярацыйнай сеткі раёна ўваходзяць некалькі каналаў:

Валчанскі канал — правы прыток Выдранкі, пачынаецца з меліяратыўнай сістэмы ў 3,5 км на паўднёвы-захад ад вескі Вялікія Чучавічы, вусце знаходзіцца ў 3,5 км на паўднёвы-захад ад вескі Вулька ІІ.

Глухая Лань (галоўны канал) — правы прыток Случы, пачынаецца ў Салігорскім раёне, вусце знаходзіцца ў 2 км на паўночны-захад ад вескі Моршчынавічы.

Заазерскі канал (Заазерская канава) — левы прыток Галоўнага канала, пачынаецца ў Ганцавіцкім раёне, вусце ў 11 км на паўночны-усход ад вескі Красная Воля (за межамі раёна);

Канал Велута — правы прыток Валчанскага канала, пачынаецца ў 4 км на паўночны-ўсход ад вескі Навасёлкі, вусце ў 3,5 км на ўсход ад вескі Велута.

Крынічная канава — правы прыток канавы „Плесы“, пачынаецца ў Ганцавіцкім раёне, вусце ў 7,5 км на паўночны-усход ад вескі Малыя Чучавічы.

Лунінецкі канал (на некаторых картах 30-х гадоў ХХ стагоддзя ён носіў імя знакамітага беларуса, меліяратара генерал-маёра І. І. Жылінскага) — левы прыток Прыпяці, пачынаецца ў 10 км ад вескі Дзятлавічы, вусце знаходзіцца ў 2 км на ўсход ад чыгуначнага маста праз раку Прыпяць.

У районе пабудаваны:

Мікашэвіцкі суднаходны канал, які злучае раку Прыпяць з чыгуначнай станцыяй Сітніца, дзе есць рачны порт — Мікашэвічы, даўжыня яго 7 км. Праходзіць па забалочанай левабярэжнай пойме ракі Прыпяць. Пабудаваны ў 1974-1978 гадах. Яго асноўнае прызначэнне — вываз прадукцыі прадпрыемства „Граніт“.

Сітніцкі канал — левы прыток Прыпяці, пачынаецца ў Жыткавіцкім раёне, вусце знаходзіцца ў 4 км на поўдзень ад вескі Сітніца.

Чэрабасаўскі канал (Чэрабасаўская канава) — сюды ўваходзіць і канава Маёнткавая, даўжыней 20 км, бярэ пачатак у ваколіцах вескі Барсукова, з вусцем на поўдзень вескі Намакрава.

На тэрыторыі раёна ёсць і яшчэ некалькі малых каналаў: Валчанскі, Собельскі і другія.