Памяць Гісторыка-дакументальная хроніка Лунінецкага раёнаАд часоў першабытных — 1917. | 1917 — 1941. | 1941 — 1945. | 1945 — да нашых дзён.Карныя аперацыі фашыстаўДа канца 1942 г. на тэрыторыі Пінскай вобласці ўжо больш ці менш сфарміраваліся і ўмацаваліся партызанскія атрады. Яны прыступілі да актыўных баявых дзеянняў. Немцы выкарысталі гэта для расправы над мірным насельніцтвам, быццам бы пад прычынай барацьбы з "бандытамі". За час нямецка-фашысцкай акупацыі жыхары раёна пацярпелі ад 3 буйных карных экспедыцый пад кодавымі назвамі: ("Горнунг") "Люты" у лютым 1943 г., "Русалка" — у лютым — сакавіку 1943 г. (поўдзень раёна) і ("Фен") "Цёплы ведер" — у сакавіку 1943 г. (цэнтр раёна)."Горнунг" ("Люты"), кодавая назва карнай аперацыі акупантаў супраць партызан Пінскага і Слуцкага партызанскага злучэнняў і мірнага насельніцтва ў Ганцавіцкім, Жыткавіцкім, Чырвонаслабодскім, Ленінскім, Лунінецкім, Ляхавіцкім, Слуцкім, Старобінскім раёнах у лютым 1943 г. Праводзілася сіламі 3 паліцэйскіх палкоў і 5 батальёнаў, у тым ліку асобым батальёнам СС Дырлевангера. У загадзе на карную аперацыю адзначалася, што раён аперацыі — "сапраўдная Савецкая рэспубліка", дзе адноўлены мясцовыя органы Савецкай улады, камендатуры, праводзіцца агульная мабілізацыя, у сувязі з чым усім сілам карнікаў загадваецца ў гэтым раёне знішчаць усё, "што можа служыць абаронай і жыллём", ператварыць раён у "нікім не занятую прастору, мясцовае насельніцтва расстраляць, жывёлу, збожжаі прадукты забраць". Пінскае партызанскае злучэнне некалькі дзён стрымлівала націск ворагаў. З кнігі В.Ф. Раманоўскага "Забыццю не падлягае" (Мн.: Беларусь, 1985):"9 лютага 1943 г. гітлераўцы з боку Чырвонай Слабады, Сямежава, Морачы і Ганцавіч павялі наступленне у бок орлікаўскага і ражанскага лясоў, дзе размяшчаліся брыгады 300-ая імя Варашылава і 27-ая імя Чапаева Слуцкага партызанскага злучэння (камандзір — Ф.Ф. Капуста) Разам з атрадам В.А. Васільева з Пінскага злучэння на працягу двух дзён яны стрымлівалі націск карнікаў. У ноч на 11 лютага партызаны адышлі ў глыб зоны, да в. Гоцк. Размясціўшы насельніцтва па цяжкапраходных месцах балота Грычын, 12 лютага ўступілі ў бой партызаны Пінскага злучэння. Атрады імя Шыша і імя Чапаева трымалі абарону ў раёне вёсак Беразнякі і Цімашэвічы, атрад А.І. Дамброўскага — ля в. Грычынавічы, некалькі злучэнняў на чале з камандзірам Пінскага злучэння Каржом — ля в. Яскавічы. На наступны дзень гітлераўцы акружылі партызан двух злучэнняў у раёне вёсак Пузічы, Хорастава і Чэланец. Камандаванне партызанскіх фарміраванняў распрацавала план выхаду з блакады. У ноч на 14 лютага абодва злучэнні разам з насельніцтвам падрыхтаваліся для прарыву. Зрабіўшы на працягу ночы вельмі цяжкі пераход па балоту, яны выпшлі да вёсак Велута і Баравікі. Праз два дні Слуцкае злучэнне накіравалася да в. Ліпск, затым у раён Малых Чучавічаў. Гітлераўцы палічылі, што злучэнне пайшло на ўсход за раку Случ, і спынілі праследаванне". У час аперацыі здзейснілі подзвіг браты І.С. і М.С. Цубы. 8 — 9 лютага карнікі ўчынілі масавае знішчэнне савецкіх грамадзян у Слуцку, цынічна зашыфраваўшы крывавую акцыю назвай: Тэрыторыя перасялення — яма № 1, яма № 2, потым пачалі прачэсваць міжрэчча Случ — Морач — Цна. Прачэсванне праводзілі баявыя групы "Норд" і "Вест", 7 каманд СД, мінамётны ўзвод, спецыяльныя фарміраванні — сотні пад камандаваннем эсэсаўцаў Бібля і Графа, асобны батальён СС Дырлевангера. Спалілі вёскі, у тым ліку 20.02.1943 г. — Лугі Лунінецкага раёна. Усяго загубілі больш за 10 тысяч савецкіх грамадзян, захапілі 16700 галоў жывёлы, 223 тоны збожжа. ПрацяГам "Горнунга" была аперацыя "Русалка"."Фён" ("Цёплы вецер"), кодавая назва карнай аперацыі нямецка-фашысцкіх захопнікаў супраць партызан і мясцовага насельніцтва абапал чыгункі Лунінец — Баранавічы (Лунінецкі, Ганцавіцкі, Ляхавіцкі, Клецкі раёны) з 2.03.1943 па 23.03.1943 г. Праводзілася баявымі групамі Бінца (23-і, 57-ы, 271-ы паліцэйскія батальёны, батальён так званай Рускай нацыянальнай народнай арміі пад камандаваннем У. Гіль-Радыёнава і батальён СС Дырлевангера), групай (2-і паліцэйскі полк і 13-ы паліцэйскі полк) пад аб'яднаным камандаваннем обергрупэнфюрэра СС Баха-Зелеўскага і брыгадэнфюрэра СС Готберга. Знішчыць партызанскія фарміраванні, якія вырваліся з блакады ў час карнай аперацыі "Русалка", гітлераўцам не ўдалося. Яны загубілі больш за 540 савецкіх грамадзян, 1226 чалавек схапілі для вывазу на катаржныя работы ў Германію. Карнікі разрабавалі і спалілі дзесяткі вёсак, у тым ліку Пясчанікі (загубілі 38 чалавек) і Флярова (23 чалавекі) Лунінецкага раёна, забралі ў насельніцтва 2890 галоў жывёлы, у тым ліку 282 кані, 122 павозкі, больш за 7 тон ільновалакна, 5 тон ільнасемя, 563 тоны збожжа. Акупантам удалося на кароткі час аднавіць адносна бесперапынны рух на чыгунках Лунінец — Баранавічы Пінск — Мікашэвічы. Гэтыя даныя прыводзіць У.С. Пасэ ў энцыклапедыі "Беларусь у Вялікай Айчыннай вайне 1941 — 1945". Вынікі гітлераўскай акупацыі адлюстраваны ў актах расследаванняў, якія праводзілі Лунінецкая і Ленінская раённыя камісіі садзейнічання ў Рабоце Надзвычайнай камісіі па расследаванню і ўстанаўленню злачынстваў нямецка-фашысцкіх захопнікаў на часова акупіраванай тэрыторыі Лунінецкага і Ленінскага раёнаў Пінскай вобласці. За час акупацыі ў г. Лунінец і населеных пунктах Лунінецкага раёна былі расстраляны 12 453 чалавекі (па навейшых даных — 16 637 чалавек), з іх 4437 жанчын і 3 674 дзіцяці. У канцэнтрацыйных лагерах закатаваны 3242 ваеннапалонныя салдаты і афіцэры Чырвонай Арміі. У Германію прымусова ўгнана 2319 чалавек. За час акупацыі моцна пацярпелі 19 населеных пунктаў раёна. Колькасць загінуўшых жыхароў склала 3354 чалавекі. У г. Лунінец існавалі тры месцы масавых знішчэнняў мірных грамадзян: урочышчы Мачула, Бараўшчына, Баханова. Загінулі 5384 жыхары горада, у тым ліку 4244 яўрэі. Урон, нанесены акупантамі эканоміцы раёна, склаў 201 338 983 рублі (дарэформенная лічба). Было разбурана 1020 жылых пабудоў, хаця, па сучасных падліках, гэта лічба павінна быць разы ў 2 большай. Агульная плошча разбурэнняў склала 603,3 тыс.кв. метраў. Было таксама знішчана і вывезена 27,2 тыс. галоў сельскагаспадарчай жывёлы, 7955 галоў хатняй птушкі і 40,6 тыс. цэнтнераў сельгаспрадуктаў.
|