Альманах “Лунінецкая муза” № 27

Сцяпан Нефідовіч
Спеў берасцянкі

Пад белай коўдрай

І нараджаецца песня

Дзьме непрыемны студзеньскі вецер, прыгаршчамі кідае ў твар пушыстыя сняжынкі. Іх халаднаваты дотык таксама непрыемны.

А снег падае, падае. Каляіны дарог, ямкі, лагчыны да краёў запоўніліся снегам. Па зямлі мяце пазёмка.

Успамінаецца песня:

Снег кружится, летает, летает
И, позёмкою клубя,
Заметает следы, заметает…
Поўніцца чымсьці лёгкім душа, напаўняецца лагоднай асалодай. І, дзіўна, у гэтай лёгкай завеі нараджаецца свой верш і свая мелодыя.

Снег кладзецца на шапку, на плечы, на грудзі, сыплецца на твар, але растае і здаецца зусім не халодным. І кружыцца, уецца нада мною ў хаосе сняжынак песня, прыемная — свая, асабістая, якая нараджаецца толькі ў душы паэта.

Словы

Пасля некалькiх адлiжных дзён зноў выпаў снег, i на дварэ стала светла. Па вулiцы было прыемна iсцi, бо лёгка дыхалася. Ля аўтобуснага прыпынку каля снежнага сумёту — чыесьцi свежыя сляды, а на сумёце — словы: «Лилька, я тебя люблю!» Якаясьцi закаханая душа спалучыла свае найлепшыя пачуццi з рамантычным станам прыроды. А ў кожнага, кто праходзiў мiма i мяльком чытаў гэтыя словы, твар асвятляўся ледзь прыкметнай усмешкай. Цi ж толькi ад наiўнасцi закаханага незнаёмца?

Лес-выратавальнік

3 сасоннiку пачуўся тонкi пiск. Гляджу i заўважаю самотную маленькую птушачку. Яна ў жоўтым капялюшыку, у прыгожай светла-бурай манiшцы, па баках цёмныя палоскi. Гэта каралёк — самая маленькая птушка нашых лясоў.

Бралася к вечару. Я дабiраўся дамоў, у цяпло, i падумалася: «А як такая малеча ў гэтым вялiзным непрыветным лесе можа быць адна? Што яе ратуе ў марозныя ночы i днi?» Ды, вядома ж, выратавальнiк — лес. Усе птушкi, ад вялiкай да маленькай, тут знаходзяць i прытулак, i цяпло. Нават у вялiкi мароз.

Начлежка

Вечарэла. Мы са сваяком вярталiся з лясной дзялянкi, дзе нарыхтоўвалi дровы. Браўся мароз. Верх снегу, што падтаў за дзень, увачавiдкi мацаваўся, браўся ледзяною скарыначкай. I снежныя шапкi, якiя ляжалi на сасновых галiнах, вiдаць, набрыняўшыя за адлiжны дзень вiльгаццю, пацяжэлi, бо галiны звiслi ўнiз, нерухома застылi.

Падледзянелы снег хрумасцеў пад нагамi. Гукi, здавалася, пырскалi з-пад ног i тут жа патаналі ў гушчары дрэў. Невялiкая чародка сiнiц з посвiстам пранеслася над намі. Птушкi, як па камандзе, шухнулi ў гушчу адной з блiзкiх сосен i прыцiхлi, бы iх тут i не было.

— А дзе яны дзелiся? — першым праявiў цiкавасць мой сваяк. — Сам жа бачыў, садзiлiся на сасну.

Асцярожна абыходзячы дрэва, пачалi аглядваць крону.

— А вось яны!

На густой сасновай галiне, пад снежнай шапкай, збiўшыся ў цесны радок, сядзелi сiнiчкi. I не проста ў радок, а прыкрыўшы адна адну крыльцамі, бы пакрывальцамi, толькi хвосцiкi ў розныя бакі: сюды — хвосцiк, туды — хвосцiк, з аднаго боку некалькi, з другога — таксама.

— Ты, бач, як разумна прыстасавалiся. Дружныя птушачкi. Не замерзнуць.

Мы iшлi дамоў, i мой субяседнiк яшчэ расказваў, што недзе вычытаў, як прырода дапамагае птушкам перазiмаваць: у мароз тэмпература iх цельцаў узнiмаецца да 45-цi градусаў.

— А гэтых яшчэ i дружба сагрэе. Быць разам — багата значыць, — закончыў ён расказ.

На лясным азярцы

Амаль штодзень патрошку цярусiць снег. Непрыкметна ён напластаўся тоўстай коўдрай, шчодра накрыў зямлю, прысыпаў i лясное азярцо.

Яно невялiкае, з пясчанымi берагамі, і ў iншую пару года тут убачыш i рыбакоў, i хлапчукоў з блiжэйшай вёскi. А зараз бязлюдна.

Азярцо абкружана соснамі з рэдкiмi бярозамi. Хвойнiк кучаравiцца калматай цёмна-зялёнай сцяной, месцамi нават навiсае над берагам. А бярозы на фоне сасняку — як белыя лампасы, спушчаныя з белага неба на белую зямлю.

Летам гэтая невялiкая прастора агалошвалася хорам лягушак i шматгалосым спевам птушак. Цяпер тут глухая цiшыня. Нават рагоз, якi тырчыць з лёду ўздоўж краю возера, панура маўчыць. Здаецца, пад гнётам зiмы замерла ўсё жывое. Але не, у адным месцы пад жухлым пучком рагозу — невялiкая палонка, а ля яе, то ланцужком, то скопiшчам, сляды нейкага звярка. Значыць, не памерла азярцо, калi i ў снежную пару працягвае адорваць лясных жыхароў сваёй жыватворнай вадой.

Люты

Снег, снег... уся зямля пакрыта чыстым белым абрусам. Часам бывае дзьмухне вецер-снегавей i зараўняе ўсе маршчыны зямлi: лагчыны, калдобiны, равы; а больш часта прыцiсне мороз, асаблiва начамi. А ён, мароз, бывае яшчэ люты. Таму і месяц так назвалі.

Але люты — «межань», так звалi яго ў старажытнасцi, бо мяжой-гранiцай зiму ад вясны аддзяляе. У сярэдзiне месяца «зiма скоса паглядае, як Стрэчанне вясну гукае». І робiцца зiма капрызнай: то студзенем пацягне, то сакавiком павее. І чым блiжэй да сакавiка, тым больш сонечных дзён. Стрэхi плачуць капяжамi, а на полi ды ў зацiшках i зусiм растае снег.

Люты — «бакагрэй». Прыгрэюць бок i звер, i птушка, i ажывуць: «ваўкi руююць, зайцы палююць», ладзяць вясельныя карагоды вераб’i i сарокi. Звонка «зiнькаюць» сiнiцы, i ўжо зусiм блiзка нясуць на крылах вясну пералётныя птушкi.

Бакагрэй

У народзе кажуць: «Спытае люты, цi добра абуты». А ён i праўда спытаў: з першых дзён свайго прыходу даказаў, што ён — люты.

Ды ў народзе яго яшчэ i па-iншаму называюць — бакагрэй. Трапна падмецiў хтосьцi. I прыкметы — вiдавочныя: кожная ноч — марозная, а дзень — ясны, ззяе сонца.

Стаю на двары, чую: сонца далiкатна — штурх у спiну, гэтак цёпленька, асцярожна, быццам прапаноўвае: «А-ну, палюбуйся!». I я любуюся. Бачу, на сонечным баку хлява снег заплакаў. Ледзяшы выраслi. Кучка вераб’ёў у садку ў яблыневыя галiны ўбiлася з паўднёвага боку — сонцам цешыцца. Нават сiнiчка, вечная непаседа, i тая «прылiпла» да сука старой грушы, падставiла бачок жыватворнаму сонейку.

Кожны хоча ўзапасiцца хоць маленькай доляй жыватворнага цяпла...

Сойчыны страты

Сасновы лес тануў у снежным палоне: снег — на зямлi i на хваёвых лапках. Напярэдаднi мокры, ліпкі ён падаў увесь дзень, а ноччу прыцiснуў мароз — i снег абледзянеў. Ранкам падзьмуў вецер, парывамі моцны, ад чаго абцяжараныя галiны нязграбна махалiся, утвараючы шорах. Складвалася ўяўленне, што яны скубуць адна адну, штурхаюць, незадаволена шэпчуцца цi нават сварацца. Раз-пораз абледзянелыя камякi абрывалiся i падалі ўнiз, у снег, зноў-такi з нейкiмi своеасаблiвымi гукамi. Хораша было стаяць, глядзець i слухаць.

Скрозь гэты шум з-за блiжэйшых высокiх сосен даносiўся чыйсцi працяжны крык. Я асцярожна стаў прабiрацца гуды. Крык (адчувалася, што птушыны) паўтараўся зноў i зноў. I хоць цвёрдая корка снежнага шарпаку шумна правальвалася пад нагамi, удалося блiзка падысцi ў тое месца.

Сапраўды, гэга былі птушкi. Мiж хвой, у крушынава-рабiнавым падлеску, дзве сойкi вялі бойку. Перакапалi снег, нават узрылi мох, вiдаць, шукаючы схаваныя ўвосень жалуды цi арэхi. I, не знайшоўшы, абвiнавачвалi адна адну, аж за чубы бралiся.

Некалькi хвiлiн я назiраў за той мiтуснёй i зразумеў: гэтую кладоўку яны згубiлi. То i добра, у соек шмат яшчэ схованак у запасе. А тут, на месцы згубленай, вырастуць дубкi цi арэшнiкi. Нездарма гэтых птушак называюць лесаводамі.

Снегалом

Не хоча зіма здаваць свае пазіцыі: ашалела перад сконам, набушавала, налажыла гурбы снегу — не ўехаць ні ў лес, ні ў поле.

Вялікі снег — бяда для звяроў і птушак, і не меншая бяда для дрэў. Асабліва для сосен. Цяжка ім пад грузным снегам. Падмерзшыя галіны — крохкія, многія не вытрымліваюць цяжару, ломяцца. Такі ж лёс і ў сагнутых ды пахілых дрэў. Небяспечна быць у лесе ў такі час: тот тут, то там абвешаныя снегам галіны з трэскам і шумам валяцца на дол. У народзе такую з’яву называюць “снегалом”.

Сасновыя бары ды і маладыя хвойнікі ў такі час для звяроў — як бамбёжка, а таму хто ў норы забіваецца, а хто ў чарналессе ці на прагаліны збягае.

Зайдзі ў лес пасля снегалому: іншы раз убачыш — ён напамінае пабоішча.

У лясным зацішку

Ехаць веласiпедам было цяжка, бо насупраць павяваў халодны, хоць i слабы, вецярок, якi раз-пораз шпурляў у вочы рэдкiя сняжынкi; месцамi дарогу перагарадзiлi пасмачкi сумётаў, а на неперамеценых участках дарогi было слiзка. Пакуль даехаў да лесу, аж узмакрэў. Ззаду засталiся аддаленыя ўжо густа-чорныя палосы пералескаў, рэзка ачэрчаных беллю снегу, ды блiзкае заснежанае поле, перарэзанае стужкай дарогi, па якой я толькi што праехаў.

Увайшоў у лес — i адразу адчуў цяпло. Тут — зацiшак, спакой. Той ветрык, што адчуваўся там, у полi, тут недзе блытаўся ў верхавiнах сосен. Лёгкi шум губляўся ў кашлаценнi сасновых галiн, у бура-шэрых ствалах сосен, у белай коўдры ляснога долу.

Непагодны лютаўскi дзень надаваў лесу шэрасць i лёгкi прыцемак. І дзiўна, што гэта панурасць танула у прыемным лясным зацiшку. Лясная аура лагодзiла душу, знiмала стому пераадоленай дарогi.

Курапатчыны печы

У лютаўскія дні зноў усчаўся мароз, злосны, быццам захацеў апраўдаць назву месяца. А днём, калі сонца ўзнімалася ў зеніт, у зацішках цяплела.

Мне выпала патрэба схадзіць у поле, дзе выдзелены соткі для будучай пасадкі бульбы.

Снегу небагата, і ішлося лёгка. На полі месцамі горбіліся кучкі гною, навезенага дбайнымі гаспадарамі. Сагрэты з сонечнага боку снег падтайваў, кучкі парылі: уявілася, што там, у сярэдзіне, гарыць агеньчык ці паліцца маленькая печка. На дзвюх кучах, падалося, вярхі варушацца. Падышоў бліжэй — убачыў: з куч скаціліся рыхлыя камкі, пакаціліся па снезе. Курапаткі. У іншы час фыркнулі б і паляцелі б падалей. А на гэты раз адбеглі зусім недалёка, прыселі. Я здагадаўся: чакаюць майго адыходу.

І праўда, толькі адышоў лічаныя крокі, як шэра-карычневыя камячкі зноў пакаціліся да куч, у зацішак, на цёплую чарэнь.

На верх старонкі