Альманах“Лунінецкая муза” № 20

Максім Казун
Голас белых буслоў

Гумарэскі

Біятлон

  Зусім нечакана пачалося маё спартыўнае жыццё. У суботу, адразу ж пасля абеду, мяне выклікаў начальнік дыстанцыі пуці.
  — Вось што, — сказаў наш Мікалай Адамавіч, — у раёне праводзяцца спаборніцтвы па біятлону. Ты ўключаны ў каманду. Ведаеш, што такое біятлон?
  — Гэта, калі мяне не падводзіць памяць, нешта накшталт тэніса, — не зусім упэўнена адказаў я. — Толькі ў тэніс гуляюць мячыкам, а ў гэты самы біятлон — валунчыкам.
  — Па-першае, не валунчыкам, а валанчыкам, — паправіў мяне начальнік. — А па-другое, ты гаворыш аб бадмінтоне, а я пытаюся пра біятлон. Чуў, што гэта за штука — біятлон?
  — Не, — прабурчаў я. — Не чуў.
  Начальнік паківаў галавой:
  — Ай-яй-яй! Ды нашы беларускія біятланісты — неаднаразовыя чэмпіёны свету...
  — І вы хочаце, каб я адстойваў гэтае высокае званне? — спалохаўся я.
  — Я не гавару аб зборнай рэспублікі. Табе прыйдзецца адстойваць гонар нашага калектыву, — паведаміў начальнік. — Ты, кажуць, прыроджаны паляўнічы?
  — Ага, Мікалай Адамавіч, — падбадзёрыўся я. — З дзіцячых гадоў гэтай справай займаюся.
  — Тады я спакойны, — усміхнуўся начальнік. — Калі паляўнічы — значыць, патэнцыяльны біятланіст. Лыжы і зброю атрымаеш у інструктара па спорту. Жадаю поспеху.
  Ён моцна паціснуў мне руку.
  Шчыра кажучы, я не зусім зразумеў, якія адносіны мае спецыяльнасць паляўнічага-змеялова да гэтага біятлону, і навошта патрэбна атрымліваць лыжы. Справа ў тым, што вырас я там, дзе аб лыжах ведаюць толькі па расказах. Пяску ў нас — хоць адбаўляй, а снег да прыезду ў Беларусь толькі ў кіно бачыў. Таму, на ўсялякі выпадак, рашыў удакладніць сваю задачу:
  — Дазвольце пытанне, Мікалай Адамавіч. А што я павінен рабіць на гэтым біятлоне?
  — Тое ж, што рабіў на паляванні. Бяжыш на лыжах, страляеш. Толькі страляць будзеш не па зайцах, а па мішэнях.
  — А патрэніравацца тыдні два можна? — спытаў я.
  — Якія два тыдні! — пляснуў рукамі начальнік. — Заўтра спаборніцтвы!
  Да вечара я быў поўнасцю экіпіраваны і правёў пад кіраўніцтвам інструктара дзве трэніроўкі. Першую і апошнюю. Я стараўся з усіх сіл. Нават інструктар застаўся задаволены.
  — Бегаеш ты, як горны казёл, — сказаў ён, гледзячы на секундамер. — Эх, каб табе яшчэ ды накат.
  — Ніякага накату мне не патрэбна, — на ўсялякі выпадак падстрахаваўся я. — Калі б не гэтыя палкі, я і без накату добры час паказаў бы.
  — Будзе ў цябе накат, — запэўніў мой трэнер. — Будзе.
  За кароткі час трэніроўкі я ўсё-такі паспеў зразумець, што наш інструктар слоў на вецер не кідае, таму насцярожыўся. Я быў перакананы, што любое ўдасканаленне не толькі не дапаможа мне, а наадварот, ускладніць задачу.
  — Ёсць у мяне дома слоічак воўчага сала, — пад выглядам загаворшчыка працягваў інструктар. — Цудадзейны сродак ад радыкуліту! Для сябе бярог. Але калі такая справа, то гэтым воўчым салам мы і змажам твае лыжы. Як на крылах паляціш!
  Прыйшоў час спаборніцтваў. І я паляцеў, як на крылах. І нават хутчэй. Праз тры-чатыры кіламетры я ўжо ўзначальваў гонку, хаця стартаваў апошні.
  Хатнія сродкі інструктара аказаліся сапраўды цудадзейнымі. Я гэта зразумеў адразу, як толькі раніцай выехаў за ваколіцу. Усе сабакі бліжэйшых вёсак, пачуўшы пах воўчага сала, злосным эскортам суправаджалі мяне да месца старту. Калі ж я, нарэшце, стартаваў, гэты сабачы эскорт ірвануўся за мной, як гончыя за зайцам.
  Кажуць, што сабака — сябар чалавека. Можа, яно і так, але ў тую раніцу я ў гэтым моцна ўсумніўся. Затое, які разумны чалавек прыдумаў лыжныя палкі, тыя самыя палкі, ад якіх яшчэ ўчора марыў пазбавіцца! Што б я рабіў без іх, чым бы адбіваўся?
  Дзесьці на сярэдзіне гонкі мелькам убачыў інструктара:
  — Бяжыш на рэкорд! — пачулася за спіной. Але ў гэтае імгненне побач ляснулі сківіцы велізарнага ваўкадава...
  Я злавіў дзесяткі кобраў. Не раз адзін на адзін уступаў у схватку з каварнай змяёй — гюрзай. Аднак гэтак мяне лёс яшчэ не выпрабоўваў...
  Да апошняга агнявога рубяжу прыбег без лыж. Скінуў іх на хаду. Маладушнасць, палахлівасць? Ох, калі б вы бачылі, з якой хуткасцю раззлаваныя сабакі згрызлі пакінутыя мной лыжы, то гэтага б ніколі не сказалі.
  Пабіць рэкорд мне не ўдалося, але ў зборную вобласці па біятлону ўсё-такі ўвайшоў: як перспектыўны спартсмен.
  Праўда, з накатам у мяне па-ранейшаму не ладзіцца. Але трэнер-інструктар абяцае дапамагчы. Ёсць у яго якісьці сакрэтны сродак.
  Нашаму інструктару верыць можна. Калі сказаў — зробіць.

Перастараўся

  Атрымаўшы зарплату, Іван Пятровіч выйшаў з канторы. На двары, бы з вядра, ліў моцны дождж. Пятровіч, колькі было моцы, пабег дахаты. Хаця шлях і блізкі — вымак да ніткі. Калі ўскочыў у пакой, успомніў, што атрымаў зарплату. Глянуў у кішэню, а грошы — мокрыя. Нацягнуў шнурок і паразвешваў іх, каб сохлі.
  Раптам нехта пастукаў у дзверы: “Тук, тук, тук!”
  — Адчынена, заходзьце, калі ласка! — крыкнуў Іван Пятровіч.
  Госць, патупаўшы за дзвярыма, бразнуў клямкай і павольна адчыніў дзверы, якія рыпелі, як калодзежны журавель.
  — А, сусед. Заходзь, Мікола, заходзь, — ласкава запрасіў Іван Пятровіч. — Нешта даўненька ты ў мяне не быў. Не чужыя ж мы
  — Ведаеш, Іван, няма мне часу з табой бавіць, — маланкай прагаварыў Мікола. — Пазыч мне бітон малочны, тэрмінова трэба...
  Калі Іван Пятровіч пайшоў за бітонам, сусед убачыў на шнурку развешаныя грошы.
  — Іван, а дзе ж ты столькі грошай набраў? — з хітрасцю спытаў ён. — Ды і навошта іх сушыш?
  — Як гэта дзе? — пытаннем на пытанне адказаў Іван Пятровіч. — Хіба ж ты не ведаў, што ў мяне ёсць машынка, якая грошы друкуе. Вось выпусціў трохі і сушу.
  — Ай-яй-яй! — Прыцмокваючы языком, кружыўся вакол развешаных грошай Мікола.
  Прыйшоўшы дамоў, паставіў бітон, сказаў жонцы, каб падклала трохі дроў у пліту, хай далей гараць, а сам хуценька да тэлефона.
  — Алё, міліцыя! — залямантаваў у трубку. — Хутчэй прыязджайце, мой сусед машынку мае, стаў грошы друкаваць...
  Хлопцы ў пагонах не прымусілі доўга чакаць. Убачыўшы развешаныя грошы, склалі пратакол. А потым пытаюцца:
  — Дзе ж машынка, на якой грошы друкаваў?
  — Як дзе? — быццам не зразумеў пытання Іван Пятровіч. — Суседу аддаў, хай і той надрукуе. Ідзіце і забірайце ў яго.
  Пайшлі міліцыянеры да Міколы, а той самагонку ў бітоне гоніць.

Блізкае знаёмства

  Сяджу я аднойчы ў салдацкай чайной. Бачу — заходзяць чацвёра салдат. Падстрыжаныя, на выгляд — маладыя. Заказалі па пачцы пячэння і па шклянцы чаю. Адзін мажны такі і з выгляду сімпатычны кажа:
  — Дык што, корашы, значыцца, у адным разліку служыць будзем?.. Дзе наша не прападала! Што ж, давайце знаёміцца. Сашык я... з Адэсы-мамы.
  Вось, думаю, “сімпатычны”! І адразу мне гэты Сашык стаў не па душы: вельмі ўжо бесцырымонны. Тыя трое таксама, бачу, змоўклі спачатку, але потым назвалі сябе. Сеня з Варонежа — шчуплы такі хлапчук у акулярах. Антанас з Вільнюса. І Хамід з Ташкенцкай вобласці. А гэты з Адэсы пакеплівае:
  — Служыць, братва, умець трэба. Па мне дык усё роўна: ці малаціць, ці абедаць. Абедаць яшчэ і лепш. Ну, а калі ў ракетчыках мы, — вядома, малаціць не прымусяць.
  — Вучыцца будзем, тэхніка ж складаная, — сказаў Сеня.
  — Вучыцца! — перадражніў яго Сашык. — Відаць, ты ўсё жыццё вучыўся, ачкарык.
  — Правільна, — згадзіўся Сеня. — Пасля школы разметчыкам працаваў на заводзе і без адрыву два курсы вячэрняга філалагічнага паспеў закончыць.
  — Два курсы, — пагардліва кіўнуў Сашык. — Чым чалавек вучоней, тым дурней. Філасофію вывучаў?
  — Вывучаў...
  — Тады ведаць павінен, што час незваротны. Дзень прайшоў — і ніякай сілай яго назад не вернеш. От і дзейнічай па формуле: “Салдат спіць — служба ідзе”. Дзень да вечара — любата!
  — Паслухай, ты што! — гнеўна бліснуў вачыма Хамід.
  — Чаго псіхаваць? — прымірэнча падняў руку Сашык. — Не спі, калі не хочаш. Бяры анучу, ідзі і працірай у гэтай самай ракеты нос ці крылы...
  — Не крылы, а стабілізатар, і не нос, а баявую часць, — спакойна паправіў Антанас.
  — Бач, ён усё ведае. Архімед! Спіноза! — выгукнуў Сашык. — Таксама, відаць, вучоны?..
  — Два курсы завочнага політэхнічнага, — не без гонару пагадзіўся Антанас.
  — Ай-яй-яй! — кіўнуў галавой Сашык. — У мяне ў маленстве сябрук быў. У шостым класе задачкі пра басейн рашаў. Ведаеце, у адну трубу ўліваецца, а з другой выліваецца? Пакуль рашаў — на два кілаграмы пахудзеў.
  — Па ўсім відаць, што вось ты, ва ўсялякім выпадку, такіх задач не рашаў, — падкалоў Сеня.
  — Правільна, — згадзіўся Сашык. — А навошта? Пра дзве трубы рошыш — трэцюю дабавяць. А я — зноў ламі галаву. Ха! На пятым годзе адукацыю закончыў. Затое ў мяне шэрага мазгавога рэчыва невычэрпны запас.
  — Шэрага запасу, — усміхнуўся Антанас. — Што ж ты да прызыву рабіў?
  — Як што? Грузчыкам у порце ўкалваў. От была жытуха! Ляжыш сабе на сонейку і цыгарэту смокчаш. Глядзіш, пасудзіна прышвартавалася. Ну, мы тут як тут. Бегаем па трапу сюды-туды, туды-сюды. Дзевяць мяшкоў у трум, дзесяты — налева...
  — Кралі, значыцца, — агідліва зморшчыўся Хамід.
  Сашык на момант стхарыўся.
  — Нічога не скажаш, падабралі нам таварыша. А я думаў, што ў нашым разліку ўсе хлопцы як на падбор будуць, — засмучона прагаварыў Сеня. — Нам бы з нашай падрыхтоўкай у выдатніках толькі і хадзіць, а тут...
  — А мне казаў ваенком: “Хамід! Ты ў ракетчыкі ідзеш. Ты за Радзіму стаяць будзеш. Ночы не спі, будзь напагатове!..” А тут яшчэ гэты сімулянт і зладзюга...
  Сашык замест таго, каб пакрыўдзіцца, раптам зарагатаў:
  — Ха-ха! Ну, крытыкуйце, крытыкуйце. Не адмаўляю, у мяне шмат недахопаў. Толькі я не сказаў вам пра самае галоўнае.
  Усе здзіўлена паглядзелі на яго.
  — Я люблю мастацкую самадзейнасць. Я марыў і мару сыграць ролю. І вось, прабачце мне, рашыў паказацца перад вамі такім аболтусам, каб паглядзець, як вы будзеце рэагаваць... Ну і, вядома, даведацца, з кім прыйдзецца цяжкую салдацкую навуку грызці. А то і ў бой ісці...
  — Дык хто ты ўсё-такі ёсць? — усхвалявана запытаўся Хамід. — Сашык — не Сашык?
  — Мяне завуць Саша. І я цярпець не магу, калі мяне клічуць Сашыкам... І я рады, што мы думаем разам і аднолькава... Я таксама закончыў два курсы політэхнічнага. І адначасова працаваў машыністам партальнага крана...
  У хлопцаў пацяплелі вочы ад блізкага знаёмства.
  ...Чаго толькі не пачуеш у салдацкай чайной!..

Жонку не падманеш

  Жонка глядзела на мяне варожа.
  — Васёк, дзе быў? — буркнула яна.
  — На сходзе. Дзе ж яшчэ можна пратарчаць столькі часу?! — адказаў я.
  — Бедненькі! — іранічна падхапіла яна. — А можа, у кіно ці рэстаране? У цябе ж маладзічак знаёмых хапае...
  — Ды ты што? Якія маладзічкі? Дала б лепей павячэраць, за дзень так прагаладаўся!
  — Няхай цябе корміць тая, з якой...
  — Цішэй, а то дзеці пачуюць!
  — Яны ўжо даўно спяць, а калі табе так дарагія дзеці, то прыходзіў бы дадому своечасова, як людзі. А то ідзеш — цёмна, вяртаешся — таксама цёмна.
  Я падумаў, што і сапраўды жонка праўду кажа. Бывае, да позняга вечара затрымліваюся на рабоце: то планёрка, то тэрміновыя паперы трэба адправіць у аддзяленне чыгункі. Клопату хапае.
  — Ведаеш што, — прапанаваў, — калі не верыш мне, дык правер. Пазвані на работу. І табе абавязкова адкажуць, дзе я.
  — Гэтага толькі не хапала. Падумаюць яшчэ, што раўную...
  Разборкі з жонкай давялі да таго, што, калі адна з супрацоўніц прапанавала схадзіць у кіно, даў згоду.
  “Няхай хоць раз праўда будзе на баку жонкі”, — злосна падумаў я.
  І вось на нязменнае жончына “Дзе быў?” я спакойна адказаў:
  — У кіно.
  Адказ быў успрыняты спакойна.
  — З кім? — працягваўся допыт.
  — З супрацоўніцай.
  — Стаміўся, мабыць, і прагаладаўся?
  — Мы зайшлі ў кафэ і паелі, — гераічна працягваў я.
  — Не гавары глупства! — жонка гарэзліва ўшчыпнула мяне за вуха. — І, калі ласка, не нагаворвай на сябе. Мяне не падманеш. Я званіла да цябе на работу. Дзяжурны сказаў, што прыехала нейкая вельмі важная асоба з аддзялення чыгункі, і ўсё начальства пайшло на сход. Мыйся і садзіся вячэраць, мужанёк ты мой дарагі...

Бссонніца

  Да ўрача на прыём прыйшоў малады чалавек, чырванашчокі, з круглым, як бульбіна, носам і чорнымі, як вугаль, вачыма. Па ўсім адчувалася, што гэта здаровы чалавек. Але ўрач пытае:
  — Прозвішча?
  — Цабэркаў, — адказаў пацыент.
  — Імя?
  — Панас.
  — Кім працуеце?
  — Што?
  — Пытаю, кім працуеце? А вы што, не дачуваеце?
  — Ды не, у мяне слых у парадку. Працую я вартавым, не, пажарнікам.
  — Вы што, п’яны?
  — З самай раніцы і расінкі ў роце яшчэ не было.
  — А дзе вы працуеце?
  — Дома, а дзе ж яшчэ!
  — Як гэта вы дома пажарнікам працуеце? Каго тады вы сцеражэце ад пажару?
  — Не, працую я ў родным калгасе.
  — На што скардзіцеся?
  — Хвароба ў мяне, як сказаць: ні табе Божа, ні мне не гожа. Бяссонніца мяне бярэ, вось ужо другі месяц.
  — А як у вас з апетытам? Ёсць ці не? Пакажыце язык... Язык у парадку, чырвоны, як спелы памідор. Галава баліць?
  — Не. У мяне нічога не баліць.
  — А раней што-небудзь балела?
  — Нічога ніколі не балела.
  — А калі спіце — ноччу ці ўдзень?
  — Ноччу.
  — А ў якой гадзіне кладзецеся спаць?
  — Як звычайна, аддзяжуру змену (працую днём), прыйду дадому і лажуся спаць у 10 гадзін, таварыш доктар.
  — І, мабыць, варочаецеся з боку на бок, а заснуць не можаце?
  — А чаго мне варочацца? Сплю, як пшаніцу прадаўшы, з 10 вечара да 8 раніцы. У пачатку дзевятага падымаюся і снедаю. Пасля снедання лягу адпачну. А потым іду на работу.
  — Дык вы ж спіце 10 гадзін у суткі. Чаго ж вы яшчэ хочаце?
  — Як гэта, чаго хочаце? Хіба вы не разумееце, што ў апошні час я ніяк не магу заснуць на рабоце, а хлопцы, мае сябры, спяць.

Люстраны варыянт

  — Прадавец, гэта куртка там, у кутку, на плечыках, гэта што, куртка?
  — Ага, хлопец, гэта куртка.
  — Дзякуй! Гэта куртка на плечыках, з подпісам “Мадэ ін Турцыя”, — яна што, турэцкая?
  — Так, хлопец, яна турэцкая.
  — Дзякуй! Гэта турэцкая куртка на плечыках за 250 тысяч рублёў — яна колькі каштуе?
  — Яна каштуе 250 тысяч рублёў, дарагі!
  — Дзякуй! Гэта турэцкая куртка за 250 тысяч рублёў, сорак восьмы, трэці рост — яна якога размеру?
  — Яна сорак восьмага, трэцяга росту, хлопец.
  — Дзякуй! Гэта турэцкая куртка за 250 тысяч рублёў, сорак восьмы, трэці — яна што, з натуральнай скуры?
  — Ага, шаноўны, яна з натуральнай скуры.
  — Дзякуй! Гэта турэцкая куртка за 250 тысяч рублёў, сорак восьмы, трэці, з натуральнай скуры — яна што, прадаецца?
  — Так, яна прадаецца. Касір выйшла, плаці сюды. Дарэчы, гэта куртка, якую ты купляеш, гэта што, куртка?
  — Ага, гэта турэцкая куртка.
  — Гэта турэцкая куртка, якую ты купляеш, яна з Турцыі?
  — Так, яна сапраўды з Турцыі і якраз такая, што мне патрэбна, сорак восьмы размер, трэці рост, з натуральнай скуры.
  — Цудоўна! Гэта турэцкая куртка, сорак восьмы, трэці, з натуральнай скуры, якую ты купляеш, яна якога размеру?
  — Яна сорак восьмага, трэцяга, з натуральнай скуры, за 250 тысяч рублёў. Вазьміце грошы.
  — Гэта 250 тысяч рублёў, якія ты плаціш за куртку з натуральнай скуры, колькі тут грошай?
  — Тут 250 тысяч рублёў! Аддайце куртку!
  — Калі ласка! Гэта куртка, якая ў цябе ў руках, — ты што, яе купіў?

Хвалько

  Сабраліся неяк былыя франтавікі, як зараз кажуць, за “круглым” сталом. Кожны з іх апавядаў пра свае баявыя прыгоды. Успаміналіся цяжкія ваенныя гады, поўныя розных выпрабаванняў. Хто ёсць хто.
  Так здарылася, што ў тую групу трапіў адзін “ветэран”, які ў вайне не ўдзельнічаў, але ж хацеў пахваліцца. Ён расказваў:
  — Запрасілі мяне на вайну ў званні маёра. Паслалі ў групу разведчыкаў, якой кіраваў капітан Дзюбала. Добры быў чалавек, хораша ваяваў. Служба мая працягвалася не адзін тыдзень. Аднойчы, а гэта было пад вечар, выклікае мяне камандзір у кабінет і кажа: “Ведаеце, Затычкін, нашы будуць наступаць. Таму трэба ўзяць “языка”, каб у яго даведацца, што задумалі немцы, якія ў іх планы. Даручаю гэта зрабіць табе”. Я, вядома, зразумеў загад. Як толькі добра сцямнела, пайшоў шукаць “языка”. За ноч абыйшоў вёсак тры, але, як на тое, у гэты час падсвінкаў не білі, то языка я не знайшоў. Раптам бачу: стаіць хата на водшыбе вёскі, туды і пастукаў, спытаў: “Ці не будзеце біць падсвінка?” Гаспадыня адказала, што забілі ўжо даўнавата, а языка з’елі. Ёсць толькі кумпяк. Што ж зробіш, калі няма языка, давай хоць яго.
  Узваліў кавалак мяса на плечы і прынёс камандзіру. Капітан Дзюбала нават пахваліў, сказаўшы: “Добра ваюеце, хутка прадставім да ўрадавай узнагароды, рыхтуйцеся”.
  Далей служба працягвалася нядрэнна. За тое, што добра ваяваў, мне далі кароткатэрміновы водпуск. Адгуляўшы яго, зноў вярнуўся на вайну. Праз некаторы час выклікалі ў штаб і залічылі ў групу па падрыхтоўцы Герояў Савецкага Саюза. Аднак вучоба працягвалася нядоўга. Аднойчы наш камандзір ехаў на фурманцы ў вёску, воз перакуліўся, ён упаў і зламаў нагу. Камандзіра забралі ў палявы шпіталь, а курсы тыя так і не закончыў. Таму Героя Савецкага Саюза не прысвоілі. А калі так, то і ўрадавых узнагарод не далі. Вось чаму вярнуўся з фронту без ордэнаў і медалёў.
  Сапраўдныя франтавікі зразумелі аповяд “ветэрана вайны” Затычкіна. Яны дружна смяяліся, аж за жываты хапаліся.
  Як потым высветлілася, хвалько Затычкін не толькі не ваяваў, але нават і ў арміі не служыў.

Вы-кліч-нік

  Ва ўсім, што здарылася, вінаваты толькі адзін выклічнік, якога я так не любіў яшчэ ў школе. І калі б не знаёмы настаўнік беларускай мовы і літаратуры Іван Зарэчны, то, напэўна, і пра яго ў жыцці я не ўспомніў бы. Але ж...
  Справа была вось як. Восенню мы, студэнты тэхнікума, капалі бульбу ў падшэфным калгасе. Вечарамі часта выступалі з лекцыямі, канцэртамі ў вясковым клубе. Адным словам, і працавалі, і адпачывалі. Перад ад’ездам з калгаса я па- знаёміўся з Янінай, самай прыгожай дзяўчынай у вёсцы. І, як вядзецца, узяў яе адрас і абяцаў пісаць, а калі выпадзе вольная хвіліна — прыязджаць асабіста.
  Час ішоў. Ад гэтага знаёмства я быў, як кажуць, на сёмым небе. Было хораша на душы. І я нават заспяваў, што здараецца са мною вельмі рэдка. Настрой цудоўны — вырашыў напісаць пісьмо Яніне. І напісаў. Для гэтага затраціў тры вольныя вечары. Напісаць то напісаў, а вось адправіць яго смеласці не хапала. Лепш пакажу, думаю, настаўніку Івану Зарэчнаму. Можа, што не так напісаў.
  Настаўнік праверыў маю пісаніну і кажа:
  — Хлопча, у цябе ні адзін выклічнік не выдзелены знакамі.
  — А пры чым тут выклічнік! — прабубнеў я. — Чалавек пачуццё выказвае, а вы са сваім выклічнікам...
  — Ад выклічніка, браток, вельмі многае залежыць, — упэўнена павучаў настаўнік. — Вось, напрыклад...
  Але я не стаў слухаць яго, махнуў рукой і пайшоў пакрыўджаны. Пісьмо парваў, вырашыў пачакаць. Лепш на словах сказаць, а то і сапраўды з-за гэтага праклятага выклічніка Яніна што-небудзь не так зразумее.
  Нарэшце дачакаўся вольнага часу. Надвор’е было цудоўнае, сонейка весела ззяла на вуліцы. Настрой радасны. Я аўтобусам прыехаў да Яніны ў вёску. Сустрэча. Мы з Янінай гуляем па вясковай, патанаючай у зеляніне, вуліцы. Я шукаў зручнага моманту, каб сказаць галоўныя словы. Але дзяўчына загаварыла аб мастацтве, і я не заўважыў, як захапіўся расказам, які прыцягнуў мяне сваёй цікавасцю.
  Павольна гусцеў змрок. Над вёскай асядаў цёплы вечар. Я глянуў на гадзіннік, які на выпадак спаткання пазычыў у Апалона Качаргі. Была палавіна дзесятага вечара. Потым мы завялі размову аб спорце, кнігах...
  — А ў якой гадзіне табе трэба вяртацца ў інтэрнат? — захвалявалася Яніна.
  — У адзінаццаць, — адказаў я.
  — Дык зараз жа без дзесяці дванаццаць!
  Праклінаючы Качаргу з яго гадзіннікам, я кінуўся ў горад. Аўтобусы ўжо не хадзілі, і я налёг, што называецца, на ўсе лапаткі. Радыё недзе адсігналіла дванаццаць.
  “Што рабіць? Спазніўся ўжо”, — падумаў я. І тут успомніў заметку ў газеце, дзе расказвалася, як адзін студэнт, гуляючы па вуліцах горада, выратаваў ад бандытаў дзяўчыну. Рашэнне прыйшло імгненна.
  Праз пятнаццаць хвілін пісьмо ад нібыта Кацярыны Міхайлаўны Коваль ляжала ў паштовай скрынцы... Каб надаць гэтай гісторыі праўдзівасць, я пару разоў стукнуў ілбом па слупу, гузакоў набіў.
  Вахцёрша інтэрната, сустрэўшы мяне, спытала, чаму я так доўга затрымаўся. Я ёй адказаў, што давялося таго-сяго прывесці ў парадак. Яна глянула на мае “грушы” на ілбе і адправіла спаць.
  На другі дзень, адразу ж перад заняткамі, мяне выклікаў класны кіраўнік. Пісьмо ляжала ў яго на стале.
  — Гэта ты? — спытаў у мяне класны.
  — Угу, — адказаў я і пачырванеў, як вараны рак.
  У хуткім часе пісьмо вісела на стэндзе “Жыццё тэхнікума”. “Учора я ішла дадому позна з работы. У парку выбеглі з-за кустоў і напалі на мяне два чалавекі. Яны хацелі выхапіць сумку, у якой знаходзіліся грошы, і забраць іх. Стала клікаць на дапамогу. Раптам аднекуль з’явіўся хлопец. Мужна ўступіў з імі ў барацьбу і прымусіў іх уцякаць...” Кацярына Міхайлаўна прасіла падзякаваць студэнта за мужны ўчынак. Хлопцы падыходзілі да мяне, паціскалі руку. І толькі Іван Зарэчны сказаў:
  — Сам прызнаешся ці мне паведаміць?
  Пасля растлумачыў:
  — Зноў жа ніводнага выклічніка не выдзеліў...

Сямейная вячэра

  Праз тыдзень пасля вяселля я з жонкай Верачкай пераехаў жыць у горад на прыватную кватэру. Аднойчы вечарам Верачка заўважыла:
  — Ты ж, мой галубок, мой даражэнькі, як кажуць, “вада-хлеб”. Супчык табе трэба, боршчык. І чаго мы толькі ў сталоўку ходзім? Цяпер, гэта ж не ў вёсцы, што дабірацца далёка, абедаць будзем ездзіць на кватэру. Я табе буду такія боршчыкі закатваць, што і за вушы не адцягнеш.
  — Вядома, — згадзіўся я. — Стравы, калі гатуеш сам, смачнейшыя, каларыйней, бо ніякім эталонам ці рэцэптам не падпарадкоўваюцца — як захацеў, так і згатаваў. Толькі ўсё-такі неяк нязручна з першых дзён эксплуатаваць сваю маладую гаспадыню.
  — Што ты, мой галубок. Дрэнна ж ты ведаеш нас, жанчын. Ды мне такая эксплуатацыя будзе вельмі прыемнай!
  На тым і дамовіліся.
  У наступны вечар, адразу пасля работы, пабег я ў магазін, купіў квашанай капусты, цыбулі ды яшчэ сетку бульбы (расфасаваная агародніна — вельмі зручна, гандлёвым работнікам за гэта дзякуй), прыхапіў яшчэ кавалак ялавічыны з добрай косткай, каб навар быў, набраў розных там прыпраў, таго-сяго.
  — Які ты ў мяне гаспадарлівы! — пахваліла Верачка. — І я ў даўгу не застануся — такі табе боршчык згатую!
  У яе голасе было столькі пяшчоты і ўпэўненасці, што ў мяне адразу разгарэўся апетыт, і я запрасіў сабе двайную порцыю. Авансам, вядома.
  — Толькі ты мне дапамагай, добра? — папрасіла Верачка.
  — Добра, — згадзіўся я з ахвотай. — А што рабіць?
  — Прамый старанна ялавічыну. І рассячы кавалак мяса на дзве-тры часткі. Потым апусці ў ваду, хай сабе варыцца. Вазьмі нож, ачысці некалькі бульбін. Прамый капусту, каб не была занадта кіслай. Усё гэта крыху пазней пакладзеш у каструлю. Цыбулю трэба падсмажыць на патэльні. Дадай перчыку, лаўровага лісту і ўсяго іншага, што прапануецца вось у гэтай цікавай кніжцы “Гаспадыні пра смачны і здаровы харч”. Сам дадай, па смаку. Зразумеў?
  Калі боршч з усімі спецыямі лагодненька пашэптваў, як добра адрэгуляваны рухавік легкавіка, Верачка заўважыла:
  — Можаш быць свабодны. Хвілінкі праз тры-чатыры будзеш есці.
  Боршч і сапраўды выдаўся на славу. Я хадзіў з прыўзнятым настроем, як сапраўдны імяніннік. Вось што значыць быць жанатым чалавекам — ні табе сталовак, ні табе кафэ, ні табе ўсухамятку...
  — Бачыш, мой родненькі, міленькі, як добра атрымалася. Заўтра яшчэ не тое будзе, — паабяцала Верачка.
  Назаўтра надвячоркам пазваніў жонцы:
  — Мой начальнік даручыў вельмі адказную і тэрміновую работу. Затрымаюся.
  — Паспяшайся, мой дарагі. Я табе такую вячэру прыгатую!
  — Не-не, мая прыгожая. Лепшыя прадстаўнікі чалавецтва на працягу вякоў гінулі ў барацьбе за эмансіпацыю жанчын зусім не для таго, каб у пачатку дваццаць першага стагоддзя мая маладая жонка была прыкавана да кухні, як яе прабабка. Сёння вячэру гатую я. І — кропка. Не спрачайся. Я згатую катлеты, кампот з фруктова-ягаднай сумесі. Але ж у нас нічагусенькі няма, то ты збегай у магазін, купі мяса, прапусці праз машынку, дадай спецый, солі па смаку...
  Калі выявілася, што тэрміновую работу можна ўсё-такі зрабіць заўтра, я кінуў усё, хуценька выйшаў з канторы і стрымгалоў падаўся да сваёй каханай, роднай.
  На кухні ўсё варылася, смажылася і скварчэла.
  — Мая вячэра будзе смачнейшай, — заявіў я. — Ты толькі тут яшчэ дагледзь крыху, пакуль я пазнаёмлюся з поштай. А потым я ўсё зраблю сам!
  На гэты раз і цэнтральныя газеты, і апошні нумар “раёнкі” атрымаліся цікавымі, на кожнай старонцы было што пачытаць. Гадзіны здаваліся хвілінамі. На кухні даўно панавала цішыня. Калі я заглянуў туды, катлеты былі халоднымі. У кампоце не ставала цукру. Вера спала на табурэтцы, апёршыся на кухонны стол...
  Цяпер мы ходзім вячэраць у сталовую, кафэ ці рэстаран. І хоць меню страў і рэцэпты іх прыгатавання там не змяніліся з часу адкрыцця гэтых харчовых кропак, жонцы падабаецца. Яна пераканала мяне ў тым, што, па-першае, вячэраць тут — гэта сучаснае запатрабаванне маладой сям’і, а па-другое, пастаянства ў харчы, як і ў каханні — пахвальна.
  Толькі, калі ў рэстаране прыдбалі (а мы часта там абедаем ці вячэраем) якійсьці музычны куфар, нервы пачалі здаваць. Бо музычнае меню таксама не мяняецца. Нават у сне мне трызніцца, што сядзяць у той скрыні з тузін бляхароў і без перадыху рэжуць іржавымі ды тупымі піламі пустую металічную бочку.
  Верачка таксама ўздрыгвае спрасоння: штосьці бубніць наконт солі, якую дадаюць па смаку.
  Жыццё дае трэшчыну.

Па блату

  Была нядзельная раніца. Пятро Зуб устаў, смачна пазяхнуў, пацягнуўся. Жонка яшчэ спала. Ён апрануўся і пайшоў на кухню. І толькі, калі загрукацеў посудам, наліваючы ўчарашні боршч, жонка прачнулася, спытала:
  — Пятро, а Пятро, чаго гэта ты так рана ўспароўся? Мог бы яшчэ паспаць, нядзеля ж?
  — Пайду ў цэнтр, тэрміновая справа ёсць, — ляніва адказаў Пятро і пачаў чысціць на сабе форму чыгуначніка, прыладжваць шапку з бліскучай какардай.  — Вечна ў цябе, як не ў людзей, кожную нядзелю справа ёсць. Ходзіш па чужых хатах, як бяздомны...  “Зноўку бурчыць. Пра ўсё ж дбаю, усё ж дастаю сам. Жывеш у поўным дастатку”, — думаў Зуб, крочачы па пыльнай вуліцы.
  — Эй, Пятро Карнеіч, пачакай хвіліначку! Куды так гоніш? — пачуўся знаёмы голас.  Азірнуўшыся назад, Зуб пазнаў начальніка пажарнай аховы Соніна.
  — А-а-а, ты, Мітрафанавіч! Здароў, здароў.
  Маленькі, тоўсценькі, спацелы ад хуткай хады, Сонін хітравата падміргнуў і ваўчком закруціўся вакол Зуба.
  — Даўненька, ой, даўненька я вас, Карнеіч, не бачыў. Дзе ж гэта вы прападалі? Мо, на Чорным моры парыліся пад чэрвеньскім сонцам?
  — Не, быў зусім у другім месцы, — адказаў Зуб.
  — Карнеіч, а Карнеіч, можа, у рэстаранчык заглянем? — шматзначна падміргнуў Сонін.  Зуб зрабіў абыякавую міну, быццам нехаця, скрозь зубы выціснуў:
  — Так і быць, была ні была, хадзем.
  Яны зайшлі ў залу рэстарана. Наведвальнікаў было зусім мала. Таму да іх хутка падыйшла афіцыянтка.
  — Паўлітэрачку белай, дзве адбіўныя і па салаціку, — адрапартаваў Сонін афіцыянтцы, чарнявай маладой жанчыне.
  Расчырванеўшыся пасля трох кілішкаў, Сонін неяк асцярожна прашаптаў Зубу ў самае вуха:
  — Ведаеце, Пятро Карнеіч, я хацеў бы...
  — Давай, Мітрафанавіч, закругляцца, а то час не церпіць.
  Захмялелыя, яны выйшлі з рэстарана.
  — Ты нешта хацеў сказаць? — працадзіў Зуб.
  — Угу, дарагі Пятро Карнеіч, я хацеў бы, — крыху замяўся Сонін, — наконт адной справы з вамі пагаварыць.
  — Якой? Давай выкладвай, — спакойна прамовіў Зуб.
  — Як бы гэта там пару тон вугальку адпусціць мне па блату. Хутка ж зіма...
  — Мітрафанавіч, якіх пару тон? Хіба ж ты не ведаеш, што я начальнікам на вугальным складзе не працую ўжо два месяцы.  Соніна гэтыя словы кінулі ў гарачку. Зуб для яго адразу стаў нейкім чужым, непрыемным, ад якога захацелася пайсці. Ён так і зрабіў, холадна развітаўшыся.

Бесталковасць

  Па праўдзе кажучы, цярпець не магу бесталковых людзей. Але, на жаль, сустракаюся з імі амаль на кожным кроку. Вось і ўчора. Хаця быў у водпуску, але зайшоў на сваё роднае прадпрыемства. Крочу, як гусак, па тэрыторыі і натыкаюся на свайго падначаленага. Як яго прозвішча — Голы ці не? Мабыць, Пятроў. Не мог я не прайсці, каб не спытаць з яго за справу.
  — Зрабіў, Сцяпанаў?
  — А я не Сцяпанаў, — адказвае ён з усмешкай.
  — А хто ж?
  — Сідараў.
  — Не мае значэння. Я пытаюся: зрабіў?
  А ён у адказ:
  — Што зрабіў?
  — А тое, што табе гаварылі.
  Яму б адказаць: зрабіў, маўляў — і ўся размова, а ён раптам:
  — А вы мне нічога не гаварылі!  — Як не гаварыў? — вядома, усхваляваўся я. — Як жа я не гаварыў? Яшчэ як гаварыў! Добра памятаю! А ты ж яшчэ ў гэтай спяцоўцы быў!
  — А што, усё ж такі, вы мне гаварылі?
  Прыкідваецца, значыць, не разумее. І тады я ўзяў сябе ў рукі.
  — Наконт справы гаварыў! — растлумачваю, як мага спакайней.
  — Якой такой справы?
  — Нашай, агульнай! — адказваю. — А забываць, Лявонаў, нядобра!
  — Якой нашай? — працягвае ён упірацца. — Ды і не Лявонаў я. Вы, спадар начальнік, нешта блытаеце.
  Ускіпеў я ад такога нахабства.
  — І не сорамна табе? Па нашаму профілю, а калі дакладней, па будаўнічай справе.
  — Па якому профілю, па якой будаўнічай справе? У нас з вамі розныя профілі, — паціскае ён плячыма.
  — Як так?
  — Ды вось так, што я ўжо другі месяц працую ў іншым цэху, у маставым, а вы мне нешта сваё дудоніце!
  — Чаму ж ты, — крычу (ледзь устрымаўся ад лаянкі), — адразу мне аб гэтым не сказаў, садовая твая галава?! От, ужо ж гэтая бесталковасць!
  Махнуў я рукой і пайшоў, зусім прыгнечаны.

Перайграў

  У самую гарачыню гандлёвага дня ў магазіне самаабслугоўвання “Універсам” ля другой злева касы злавілі злодзея. Гэта быў малады, добра апрануты хлопец з вялікай сумкай, якая мела двайное дно.
  Сабраліся людзі. Выклікалі дырэктара магазіна. Спусціўшыся са службовага памяшкання, той адразу ж звярнуўся да прысутных:
  — Грамадзяне пакупнікі! Зараз мы павінны разабрацца з гэтым тыпам. Правільней кажучы, злодзеем. Абшукаць яго па- трабуецца. Так што да вас будзе просьба адыйсці крыху ў бок.
  Злодзея вывелі ў круг. Дырэктар заняўся ім.
  — Прозвішча?
  — Званароў.
  — Дзе працуеш?
  — На рамонтным заводзе, у канструктарскім аддзеле.
  Прысутныя заківалі галовамі.
  — Колькі зарабляеш?
  — Сто шэсцьдзесят, — кісла адказаў злодзей.
  — А прэмія?
  — Усяго дваццаць працэнтаў даюць, а маглі б і больш.
  — Дык, напэўна, і рацпрапановамі займаешся?
  — Іншы раз бяруся, — ціха адказаў злодзей.
  — Вось яна, відаць, твая самая лепшая рацпрапанова.
  І дырэктар жэстам фокусніка раскрыў сумку Званарова і стаў даставаць з-пад першага дна ўкрадзеныя прадукты. Натоўп зашумеў, хлопец уцягнуў галаву ў плечы.
  — Сорам які, — ахалі бабулькі.
  — Так, сорам, — падхапіў дырэктар. — Заўтра твой фотаздымак, “паважаны” таварыш Званароў, разам з прозвішчам і сумкай будзе змешчаны на бачным месцы ў нашым магазіне.
  — Правільна, — закрычала публіка.
  — А сёння паведамім аб тваім учынку на месца работы.
  — Так яму, жуліку, і трэба! — зноў выдыхнуў натоўп.
  — І яшчэ перададзім справу ў суд.
  Тут хлопец не вытрымаў, і слёзы, як гарох, пакаціліся з вачэй.
  — Я больш не буду, — жаласліва стаў прасіцца ён.
  Натоўп прыціх.
  — Не буду, — хлюпнуў злодзей носам.
  — Будзеш, — не згадзіўся дырэктар.
  — Ён не будзе, — пашкадаваў злодзея маленькі хлопчык.
  — На самай справе, што да чалавека прычапіліся? — раздаліся галасы. — Украў на пяцёрку, а яму і фотаздымак на бачнае месца, і ў суд, і на работу... Магчыма, у чалавека прычына... Можа, у яго сям’я вялікая... Можа, яму дапамагчы трэба, а не ў турму рэкамендаваць.
  — Вось вам пяць тысяч рублёў, — да дырэктара праціснуўся грамадзянін у чорным скураным паліто, — і адпусціце чалавека, я плачу за яго.
  Дырэктар паспрабаваў было супраціўляцца, але натоўп ужо быў супраць яго.
  Давялося весці злодзея ў кабінет.
  — Хопіць, ты ў нас больш не працуеш! — са злосцю выкрыкнуў дырэктар, як толькі дзверы аддзялілі іх ад людзей.
  — А чаму, Іван Іванавіч? Я, наогул, стараўся.
  — Стараўся ды перастараўся. Распусціў слёзы, дурань, цябе шкадаваць пачалі. Забыў, якая задача была пастаўлена перад табой? Трэба было выклікаць у людзей агіду да сябе і абурэнне. Правільна казаў кіраўнік драмгуртка, што артыст з цябе не атрымаецца, а яшчэ ў спектаклі на галоўную ролю спрабаваў разлічваць. Ідзі адсюль і больш да нас праз службовыя дзверы не заходзь.

Пасля работы

  Стомлены. Цэлы дзень нарыхтоўваў дровы ў лесе на моцным марозе. Пад вечар прыйшоў дамоў. Папіў чаю. Узяў свежую газету, сеў на шырокую, як лава, канапу і пачаў чытаць.
  — Рассеўся ўжо! — упікнула, як мага гучней, жонка. — Вечна прыйдзе і засядзе, як дэпутат. Колькі можна?
  Я прыўзняўся, буркнуў, каб яна адчапілася, даказваючы, што на двары люты мароз, а я цэлы дзень працаваў у лесе. Апраўдаўшыся, зноў сеў.
  — Ну што ж, — няласкава сказала жонка, — цяпер давай пачнем сядзець разам. Хаця б пастаяў трохі калі, для разнастайнасці.
  Я ўстаў.
  — У цябе што, слупняк? — у голасе жонкі была няўпэўненасць.
  — Не, — адказаў я. — Слупняку ў мяне няма.
  — А што? — запыталася жонка.
  — А што? — запытаўся я.
  — У чым справа, Мікола? — усклікнула жонка.
  — Якая справа? — зацікавіўся я.
  — Ды што з табой сёння? — затурбавалася яна. — Можа, там, у лесе, што-небудзь здарылася? Можа, цябе ваўкі напалохалі? Нейкі ты, бачу, зляканы стаў.
  — У лесе было ўсё добра, нічога не здарылася, — дружалюбна адказаў я.
  У вачах жонкі заблішчэлі слёзы.
  — Міколачка, любы, каханенькі мой, што з табою?
  — Нічога, — запэўніў я.
  — Ты што, не кахаеш мяне больш?
  — Кахаю! — сказаў я як мага гучней.
  — Не крычы на мяне! — залямантавала яна. — Мікола! Ды зрабі ты, нарэшце, што-небудзь! Не стой слупам!
  — А што зрабіць? — з гатоўнасцю запытаўся я.
  Жонка заплакала. Слёзы, як боб, пакаціліся з яе вачэй:
  — Ну рабі што-небудзь! Толькі не стой!
  Я ўзяў са стала крыштальную попельніцу і кінуў яе на падлогу.  — Божа! — крыкнула жонка. Слёзы ў яе імгненна высахлі. — Божа мой! Попельніцу маёй маці! Ты думаеш, што робіш ці не?
  — Думаю, — сказаў я. — Ты ж папрасіла.
  — А калі я папрашу, каб ты павесіўся? — злосна запыталася жонка.
  — Павешуся, — сказаў я.
  — Ну дык вешайся! — закрычала яна і выбегла з пакоя, грымнуўшы дзвярыма.
  Я зрабіў вяровачную пятлю, надзеў яе на шыю, стаў на стол і накінуў вяроўку на свяцільнік ў столі. У гэты момант зноў увайшла жонка. Убачыўшы мяне, яна схапілася за сэрца:
  — Ды што ж гэта ты такое выдумаў, га? Як жа гэта ты можаш?
  — Магу, — сказаў я.
  — Ты з глузду з’ехаў! — вымавіла яна, і яе голас набыў неверагодную сілу. — Бруднымі нагамі на чысты абрус! Мікола! Злазь зараз жа і займайся чым-небудзь нарэшце!
  — А чым? — запытаўся я, вымаючы галаву з пятлі.
  — Бо-жух-на! — стомлена сказала жонка. — Ды чым хочаш. Ну вось, газету пачытай!
  Я злез са стала, усеўся на канапу, разгарнуў газету і пачаў чытаць.

Без віны — вінаваты

  Чалавек я малады, але па сваёй натуры сарамлівы. Чырванець даводзіцца вельмі часта, куды б я ні пайшоў, дзе б я ні быў. Вось, напры- клад, заходжу ў краму купіць што-небудзь. Станаўлюся ў чаргу, а ў гэты час з’яўляецца бабулька. Вядома, трэба не мець сумлення, каб не прапусціць яе першую. Мне становіцца сорамна і я адварочваюся.  Бянтэжыцца даводзіца заўсёды, на кожным кроку. У вочы людзям баюся зірнуць. А калі паглядзіць на мяне маладая дзяўчына, то я апускаю вочы долу і чырванею так, што, здаецца, вось-вось з маіх поўных шчок пырсне кроў. Вельмі сорамна становіцца. Яшчэ нахабнікам назаве. А ці ж я нахабнік? Не лаюся, не штурхаюся, паважаю старэйшых...  Хлопцы кажуць мне: “Ванёк, з тваёй сарамлівасцю толькі ў запечку, як таму цвыркуну, сядзець. А ты яшчэ на людзі паказваешся”. Я на гэта не звяртаю ўвагі. Жыву паўнакроўным жыццём — чалавек малады.
  Вось неяк на тым тыдні, не памятаю ў які дзень, пайшоў на танцы. Купіў білет, завітаў на танцпляцоўку. Ціхутка ў куточак прабіраюся, каб хлапчукам і дзяўчатам не перашкаджаць танцаваць. Праціскаюся я бокам і так мне сорамна становіцца, каб вы ведалі! Быццам усе на мяне глядзяць. Ад гэтага я яшчэ больш няўклюдным раблюся. І ліха яго ведае, як гэта здарылася, але наступіў я на нагу адной высокай, з чорнымі, бы ў цыганкі, вачыма бландзінцы. Яна, відаць, толькі гэтага і чакала. Яшчэ не паспеў я прабачэння папрасіць, як яна на ўсю танцпляцоўку закрычыць, замахае рукамі, затупае нагамі:
  — Хамут ты стары! Сунешся, як мядзведзь! Асцярожней нельга было, ці што? Навошта такіх дурняў на танцы пускаюць? А яшчэ, відаць, культурны. Гальштук напяў...
  — Даруйце! — пачаў прасіцца я. Але яна перабіла:
  — Што ты рот расчыняеш, як гаспадыня печ! Не трэба было наступаць. Нагу адтаптаў. Табе не на танцы хадзіць, а на базары сланечнікам гандляваць.
  Быццам хто сыпаў на маю галаву чырвонае вуголле, быццам пасадзілі мяне на гарачую патэльню! Зрабілася так сорамна, хоць ты скрозь зямлю праваліся.
  Моладзь, якая стаяла вакол нас, пачала звяртаць увагу. Невялічкая, нібы гарошынка, дзяўчына з намаляванымі вуснамі заўважыла:
  — У міліцыю яго, старога карча! Там разбяруцца, як дзяўчат зневажаць. Бач, налізаўся, як самы апошні алкаш, ды прыйшоў на танцы. Культурны... Усе яны культурныя! Учора ў аўтобусе такі ж п’яніца ледзь у бабулькі кашалёк не ўкраў. А там была адна драбяза. Добра, што бабулька азірнулася. Дык ён: “Бабуся, вы кашалёк міма кішэні сунулі”. Хіба яна сляпая, не ведае куды грошы кладзе?
  Я стаю, апусціўшы галаву, увесь чырвоны-чырвоны, як спелы памідор. Лыпаю вачыма.
  — Правільна, у міліцыю яго, а там разбяруцца, дадуць рады грубіяну, — сказаў нехта з прысутных.
  Раптам я адчуў, што хтосьці ўпёрся локцем у маё плячо, як аглобляй у плот. Я прыўзняў галаву і ўбачыў не па гадах таўшчэзную мадам. Пакуль яе абыйдзеш — булку з’ясі.
  — Што там міліцыя! — гаворыць яна. — Калі ад мяне муж уцёк, дык міліцыя і вухам не павяла...
  — Усе яны культурныя. Як дарвуцца да гэтага чэмергесу, дык нібы свіння да гразі. Жонак кідаюць, а самі швэндаюцца, як бяздомныя сабакі, — пачуўся голас. — Для іх гэта — раз плюнуць.
  — Хіба я такі, ды я халасцяк яшчэ, — прастагнаў я. Але мяне не слухалі...
  — Цягні яго з танцпляцоўкі ў міліцыю! Няма чаго з ім цацкацца, як з дзіцём.
  Я маўчаў. У мяне нібы язык адняло. Сяк-так праціснуўся да выхаду, як той злодзей. Калі апынуўся за агароджай танцпляцоўкі, чуў, як пацярпеўшая бландзінка гаварыла камусьці:
  — Спачатку ён мне наступіў на нагу, пасля аблаяў, а прабачэння не папрасіў, нахабнік! Потым хацеў украсці ў адной асобы грошы, але гэта яму не ўдалося. Жанаты ён, жонку кінуў з малымі на руках, грошы забраў да рубля. Дзяўчына тут адна была, дык пазнала яго...
  Ідучы дамоў, я думаў: “Зусім кепска быць сарамлівым, застаўся, як кажуць, без віны — вінаваты”.

"Клапатлівы" старшыня

  Праз шмат гадоў давялося зноў сустрэцца з былой аднакласніцай. Цёплае прывітанне. І размова, размова... Вось што расказала мне Вольга Мікалаеўна:
  — Даўно збіралася я зайсці да старшыні калгаснага прафкама, але ўсё не атрымлівалася яго напаткаць: то ў раён паехаў, то на нейкі семінар, а то ў поле ці на ферму. Цяжка захапіць яго ў кабінеце. Клопатаў хапае, ой, як хапае, аж схуднеў — стаў тонкі, бы жэрдка. Прыходжу зноў — зноў яго няма...
  Сама я ўжо нямала год адпрацавала ў калгасе. Пэўны час была казначэем у прафкаме, але ніколі за дапамогай не звярталася, бо яна была непатрэбнай. А ў гэтае лета вырашыла звярнуцца. Іду — а насустрач у вестыбюлі старшыня прафкама Іван Васільевіч.
  — Добры дзень, Васільевіч!
  — Добры дзень, Вольга Мікалаеўна! Ой, даўненька я вас не бачыў. Як жыццё, здароўе? Як муж, дзеці?
  — Муж — нічога, — адказваю. — А вось дзеці... Лета ўсё ж, канікулы. Многія дзеці папраўляюць сваё здароўе ў лагерах адпачынку, іншыя паехалі за мяжу, а мае... Радыяцыя ў нас жа павышаная — вось і хварэюць. Твары кіслыя, самі худыя — толькі скура ды косці. Бо грошай мала атрымліваем, карміць няма чым.
  — Ат, Мікалаеўна, зноў ты пра гэтыя пуцёўкі. Ужо мне іншыя галаву задурылі. Як быццам другой размовы няма. А калі сапраўды адправіш і засумуеш без дзяцей — тады як?
  — І сапраўды ж , засумую, — расчулена згадзілася я.
  — Вось бачыш. А ў гаспадарцы як справы?
  — Дык вось, карова загінула — вы ж ведаеце. Дзецям малако патрэбна, яны ж малыя яшчэ. А ў магазіне надта дарагое — не дакупішся.
  — Ох, Мікалаеўна, ты зноў за сваё. Хіба, думаеш, я не ведаю, што твая заява аб набыцці каровы другі год у прафкаме ляжыць? Пакуль будзем вырашаць, няхай дзеці чаёк п’юць. А там вырашым і дапаможам. Згодна? Лепш раскажы, як мы зараз жывем, Мікалаеўна?
  — Добра, — кажу, — жывем.
  — Ну вось. А ты: ка-ро-ва ды ка-ро-ва. Тожа мне. Ну, а сама-та як? Матор не стукае?
  — Стукае, Іван Васільевіч, барахліць. Каб адпачыць дзе ды працэдуры парабіць, можа, палепшала б.
  — Дзівачка ты, Вольга Мікалаеўна, ну і дзівачка! Няўжо ты думаеш, чараўнікі там нейкія, у санаторыі? Звычайныя дактары. Вось быў я нядаўна. Ну і што? У гразі, прабач за выраз, вывазіўся, а карысці аніякай.
  Пастаялі мы яшчэ трошкі, памаўчалі.
  — Ну, добра, — гаворыць ён мне, — ідзі, а то каб цябе ў вестыбюлі ветрыкам не прадзьмула. Бачыш, скразнякі.
  І я пайшла. Іду і думаю: “Які ж у нас клапатлівы старшыня прафкама! Усё распытае, аб усім даведаецца, параіць. Паразмаўляеш з ім — і на душы робіцца лягчэй”.

Боцік

  Гэтага свята дзеці чакалі з радасцю. Ёлку прывезлі за дзень да наступлення Новага года. Старэйшыя пайшлі спаць, толькі Рыгорка дапамагаў матулі ўпрыгожваць лясную прыгажуню — то цацкі падносіў, то цукеркі. Нарэшце мама скончыла работу, сказала, што ёлка ў іх самая прыгожая, і выйшла з пакоя. Прынесла сынаў боцік, паставіла пад ёлку і з усмешкай сказала:
  — Няхай стаіць да раніцы. Паглядзім, што сюды пакладзе Дзед Мароз.
  Рыгорка з недаверам паглядзеў на свой боцік: маўляў, зноў нешта прыдумала мама, каб спаць раней укладваўся — яна ж на гэта мастак. Але вочы ўжо і самі заплюшчваліся. Хлопчык забраўся пад коўдру. Вось толькі вельмі хацелася раніцай прачнуцца першаму і зазірнуць у свой боцік...
  Снежаньская ноч доўгая. Раніцай Рыгорка ўстаў яшчэ зацямна — нават бацькі не прачнуліся. Ускочыў з ложка, падыйшоў да ёлкі, шлёпаючы босымі нагамі па падлозе. Памацаў рукою боцік. Падману сапраўды не было! Боцік стаяў поўны да краёў. Дзядуля Мароз паклаў туды і цукеркі, і цацкі, і нават зверху шакаладку. Вочы хлопчыка засвяціліся радасцю. Абхапіўшы рукамі боцік, пашукаў пад ёлкаю яшчэ і пабег да матулі:
  — Мама, мама! Эх, ты! — затармашыў ён яе. — У мяне ж дык два боцікі, а ты паставіла толькі адзін...

Мама заснула

  Зіма. Цямнее рана. Калі Міколку прывозіць калгасны аўтобус з сада, на вуліцы ўжо цёмна. Яго сустракаюць мама і бабуля. Хлопчык, вясёлы і радасны, забягае ў хату і пачынае расказваць, як яму было добра і весела ў дзіцячым садзе. Праходзіць гадзіна ці трошкі больш — і мама кліча Міколку вячэраць. Потым хлопчык глядзіць па тэлевізары “Калыханку”.
  Скончылася перадача. Міколка ідзе да свайго ложка. Мама сядае побач:
  — Я раскажу табе казку, каб ты хутчэй заснуў і сніліся табе цудоўныя сны.
  Праходзіць гадзіна, другая. Нарэшце настала цішыня. Толькі насценны гадзіннік адбівае: цік-так. З суседняга пакоя вызірнула бабуля:
  — Спіць Міколка?
  На парозе з’яўляецца ў начной кашулі Міколка і ціхенька адказвае:
  — Чуеце, бабуля? Мама нарэшце заснула.

Незвычайны ўрок

  Школа. Закончыўся ўрок, і вучні выбеглі з класаў на перапынак. Па радыё перадавалі футбольны рэпартаж. Група школьнікаў кінулася да слупа, дзе быў прымацаваны рэпрадуктар, з якога даносіўся голас каментатара: “Левым, левым краем вядзе мяч нападаючы! Б’е па варотах!”
  Перапынак скончыўся. Званок зноў абвясціў аб гэтым. Вучні разбегліся па класах.
  Настаўнік разам з метадыстам зайшлі ў клас. Павітаўшыся, настаўнік заняў месца за сталом, а метадыст сеў за самую апошнюю парту, як кажуць у школе, “на Камчатку”.
  Акно ў класе было адчыненае. Настаўнік падыйшоў да яго і зачыніў. Пастаяў. Падумаў. Потым ціхенька прыадчыніў аконную створку. Урок пачаўся.  — Янкевіч! Што мы праходзілі на мінулым уроку? Адкажы.
  Вучань адказваў, а настаўнік слухаў футбольны рэпартаж.
  — Усё. Хопіць. Сядай.
  Настаўнік падыйшоў да стала. Узяў аўтаручку і паставіў адзнаку ў журнал.
  — Коўшык прадоўжыць расказваць дамашняе заданне.  Вучань стаў адказваць. Настаўнік падыйшоў да прыадчыненага акна і зноў пачаў слухаць футбольны рэпартаж. Раптам метадыст знакамі паклікаў яго да сябе:
  — Той жа вучань адказвае другі раз!  — Чаму ты выйшаў адказваць за Коўшыка? — строга спытаў настаўнік.
  — Коўшык вялікі аматар футбола, балельшчык і зараз на стадыёне. Ён прасіў мяне замяніць яго.
  — Сядай! — усхвалявана сказаў настаўнік. — Добра, што я таксама балельшчык. А то паказаў бы за такі адказ!..
  — Добра, што метадыст таксама балельшчык, — сказаў “метадыст” пасля ўрока. — Ён таксама на стадыёне, папрасіўшы замяніць яго. А то ён паказаў бы за такі ўрок!

"Я не пісаў..."

  У класе ішоў урок рускай літаратуры. Настаўніца Вера Іванаўна тлумачыць чарговы твор Пуш- кіна. Вучні ўважліва слухаюць, ловячы кожнае слова. Закончыўшы, Вера Іванаўна сказала:
  — А зараз я праверу, як выканалі дамашняе заданне.  “Каго ж спытаць?” — падумала яна і акінула позіркам клас. Падыйшла да стала, прабегла вачыма прозвішчы вучняў у класным журнале.
  — Адказваць будзе Федзя Якавец, — сказала настаўніца і супраць яго прозвішча паставіла кропку. — Скажы, Фядот, хто напісаў раман “Яўген Анегін”?  — Я не пісаў. Можа, хтосьці іншы, але толькі не я, — падняўшыся з-за парты, прамовіў вучань.  — Не можаш адказаць на такое простае пытанне! — за-злавала настаўніца. — Не вучыш ды яшчэ на ўроках няўважліва слухаеш!
  Празвінеў званок. Вера Іванаўна пайшла ў настаўніцкую. Па дарозе з галавы не выходзіла думка: “Трэба будзе схадзіць да Федзіных бацькоў. Расказаць, што іхні сын стаў дрэнна вучыцца, не слухае на ўроках... Я ж класны кіраўнік”.
  Праз некалькі дзён Вера Іванаўна бадзёра крочыла па вясковай вуліцы да Якаўцоў. Дома быў адзін бацька. Настаўніца па-віталася, папрасіўшы прабачэння за нечаканы візіт.
  — Нашкодзіў, мабыць, сынок? — спытаў бацька.
  — Пазнаёміцца хацела. На класных сходах не бываеце, як сын вучыцца, не цікавіцеся. Быццам бы бацькі няма. Але гэта, бачу, не так. А справа вось у чым. Ваш Федзя стаў дрэнна вучыцца. Таму займайцеся з ім больш, кантралюйце яго. Вось неяк праходзілі Пушкіна, задаю яму пытанне: “Хто напісаў раман “Яўген Анегін”?, дык ён адказвае, што не пісаў.
  Бацька паглядзеў у вочы настаўніцы, затым без упэўненасці вымавіў:
  — Можа, Федзя сапраўды не пісаў? Бо нешта ў апошні час ён менш піша, а больш чытае.  Настаўніца зразумела, што размовы не атрымаецца. Развітаўшыся, выйшла. У гэты час ля веснічак сваёй хаты стаяла суседка цётка Мальвіна. Павітаўшыся, яна запытала настаўніцу:
  — Скажыце, калі ласка, Вера Іванаўна, чаго прыходзілі да маіх суседзяў? Можа, малодшы што-небудзь нарабіў?
  — Не. Нічога. Вырашыла бліжэй пазнаёміцца з яго бацькамі, паглядзець, як мой вучань рыхтуе ўрокі.
  — А хіба ён кепска вучыцца? — пацікавілася суседка.
  — Як сказаць? Не тое, каб зусім кепска. Але ў апошні час стаў няўважлівым, не вучыць урокі, асабліва літаратуру. Вось праходзілі творчасць Пушкіна, задаю яму пытанне: “Хто напісаў раман “Яўген Анегін”? Дык ён гаворыць, што не пісаў. І бацьку гэты прыклад прывяла. Дык той сказаў, што, можа, і сапраўды яго сын не пісаў, бо ён больш чытае, чым піша. Бачыце, бацька зусім не ведае літаратуры. Дык які ж з яго выхавальнік!
  Суседка паслухала-паслухала настаўніцу ды і кажа:
  — Не верце ім! Лухту яны гародзяць! Людзі такія. Напішуць і не прызнаюцца!

Помста

  Цярпець не магу падколак, асабліва розыгрышаў. З таго часу, як аднойчы ў дзень смеху, першага красавіка, мяне здорава разыгралі (і яшчэ як разыгралі), што я тады цэлы год перажываў, хваляваўся. Як успомню пра той выпадак, то аж мурашкі бягуць па целе.
  А было так. Сяджу ў кабінеце. Працую. Раптам зазваніў тэлефон. Падымаю трубку і чую, як мужчынскі голас гаворыць:
  — Расолаў?! Вас выклікае начальнік!  Кінуў працаваць і стрымгалоў пру ў дажджлівы, халодны веснавы дзень у кантору да начальніка на прыём. Бягу і думаю: “А чаму ж было не пазваніць начальніку і не спытаць, чаго ж выклікае. Во галава! Не галава, а працяг шыі”.  Прыбег. Мокры. Змерз. Сяджу ў прыёмнай і чакаю, пакуль выклічуць. Сакратарка гаворыць, што начальнік заняты, пачакайце. Каля трох гадзін пратарчаў. Ніхто не выклікае. Нуль увагі.  У начальніка ў кабінеце ішло нейкае пасяджэнне. Чую праз зачыненыя дзверы, што ўсё нешта далдоняць. Без абеду застаўся. Злы і галодны спазніўся на дзень нараджэння жонкі! Як потым я даведаўся ад самога шэфа, ён не выклікаў. Мяне проста разыгралі.
  Вось я вас пытаю — гэта смешна ці не? Цэлы год чакаў помсты. Думаю, як прыйдзе той дзень смеху, то я і адпомшчу.
  І вось настала першае красавіка.  Падхапіўся рана. Першым прыбег на работу. Напісаў аб’яву і павесіў на дошку: “Жадаючыя здаць бульбу ў нарыхтоўчую базу пятага красавіка, калі ласка, запішыцеся ў супрацоўніка Расолава”.  Праз некалькі гадзін у маім кабінеце з’явіліся першыя наведвальнікі. Запісаў у чаргу. А супрацоўнікі ішлі і ішлі. Спіс рос. Калі лік пераваліў за трыццаць чалавек, я сказаў: “Хопіць! Мне патрэбна толькі трыццаць чалавек. Цягніце жрэбій!”
  І тут пачалася такая вакханалія!  — Валік, золатка! — кінулася да мяне сакратарка. — Выручай! Увайдзі ў маё становішча. Восенню не здала, бо нарыхтоўшчыкаў было мала. А накапалі бульбы многа. Прападзе. Будзь ласкавы, запішы ў спіс і мяне.  І паставіла на стол бутэльку “Марціні”.
  Я запісаў сакратарку трыццаць першай.  — Коцік! Валік! Будзь чалавекам! — са слязьмі на вачах папрасіла работніца тэхнічнага аддзела. — Запішы і мяне, бо бульба згніе ў склепе. Век не забуду!
  І дастала з сумкі каробку цукерак. Паклала на стол.
  Праз некалькі гадзін мяне выклікаў мой начальнік.  — Расолаў, — сказаў ён, — вы нешта сваіх абыходзіце бокам. Давай, дружа, запішы і мяне. Таксама трэба бульбу здаць, бо ўраджай вялікі атрымаўся.
  У мяне аж мову адняло. Але праз некалькі хвілін прыйшоў у сябе.
  — Сцяпан Паўлавіч! Ды я ж не змагу! Жарт гэта. Першае красавіка! Зразумелі?!  — Гэта ж як? — не ўцяміў начальнік. — Людзі паўдня не працуюць, у чарзе да цябе стоячы, а ты — жарт?! Ведаць нічога не ведаю! Каб маю бульбу здаў. Думай, Расолаў, думай! А не то заўтра будзеш...
  З бутэлькай “Марціні” я накіраваўся ў нарыхтоўчую базу дамаўляцца аб здачы бульбы.
  Ішоў і думаў: “Вось адпомсціў дык адпомсціў!”

Дапамог

  Падыходзіць да мяне мой сябар Іван:
  — Я чуў, што табе халадзільнік патрэбен?
  — Трэба, — адказваю, — бо ўжо стары сапсаваўся.
  — Хутчэй бяжы ў магазін “Тысяча дробязей”.  Я стрымгалоў кінуўся туды. І сапраўды ўбачыў беласнежныя халадзільнікі. На наступны дзень Іван, іранічна ўсміхаючыся, пытае:
  — Ну, як пакупка?
  — Выдатна, — адказваю. — Дзякуй табе.
  — Я пытаюся: ці добра я цябе “купіў”? Учора ж першае красавіка было.
  — Ну і што? Халадзільнік як халадзільнік, “Мінск” называецца.
  — Сапраўды?! Дык і мне таксама трэба...

Каму смех...

  Працаваць над гумарэскамі — адно задавальненне. Напішаш што-небудзь вясёлае і цэлы дзень жывот надрываецца. А калі падзелішся з сябрам ці суседам, усміхаемся ўжо цэлым кагалам. А смех, як вядома, гэта здароўе.  Быць гумарыстам — мая мара з дзяцінства. І вось напісаў я сатырычны твор “Дах” пра дзіравыя хлеўчукі. Гумарэску на-друкавалі. Сваякі і сябры па рабоце гавораць: “Малайчына! Давай замочку!” Але я адфутболіў іх дамаганні. І некаторыя пакрыўдзіліся: маўляў, скнара. Але гэта не так...
  На другі дзень мой начальнік сказаў моцным цвёрдым голасам:
  — Крапіва, значыць, з’явіўся. Ці, як яго, прабач, Шалтыкоў. Вызвалены! — як адрэзаў ён, і я не паспеў зразумець, ці ўжо звольнены, ці яшчэ трэба адпрацоўваць, як раней, месяц або два тыдні. Потым высветлілася, што мяне пашкадавалі: для пачатку толькі пазбавілі прэміі. Бухгалтар — чалавек спачувальны:  — На гумарэсках нагоніш. Ганарары, мусіць, вялікія?
  Па праўдзе кажучы, я яшчэ ніколі ў сваім жыцці не атрымліваў ганарараў, але пайшоў з такім выглядам, быццам не ведаю, куды падзець столькі грошай.  Раніцай сустракаю суседа.
  — Добры дзень, Кузьма Кузьміч! — вітаюся.  Яго твар стаў такім кіслым, як цеста, што перастаяла. Сусед скоса зірнуў на мяне і нешта прамармытаў, я ледзь пачуў:
  — Цяпер я табе Кузьма Кузьміч, а ў тваім опусе “Дах” я — паклёпнік! Лічыце, што мы з вамі чужыя і незнаёмыя!
  Пазнаў усё ж такі сябе. А я зусім не яго меў на ўвазе.  Я хвалююся, перажываю. Ночы не сплю і працягваю працаваць. Заходжу ў рэдакцыю з новымі творамі. Загадчык аддзела прачытаў гумарэскі і весела, звонка, ад душы засмяяўся.
  — Малайчына! Цудоўна! Гумару хапае! Смешна! Але, дружа, не ў нас вам друкавацца, а ў сталічным часопісе “Вожык”, — параіў загадчык. — А то на ваш папярэдні твор прыслалі вунь колькі абвяржэнняў (ён прыўзняў поўны мех пісьмаў). Ледзь адказваць паспяваем.  Прыгнечаны і спустошаны, я вяртаўся дахаты. Тыдзень не пісаў, а мо і болей. Але натхненне ўсё ж такі ўзяло верх. Праўда, перад гэтым я прачытаў у газеце словы аднаго нямецкага філосафа, які сказаў: “Трэба змагацца, каб тварыць”. І я пачаў. Напісаў і паслаў сатырычны матэрыял у сталічны часопіс. Надрукавалі. Ад задавальнення я быў, як кажуць, на сёмым небе.
  Праз некалькі дзён наш кадравік сарамліва аб’явіў, што мая пасада скарочана і што цяпер мне нішто не перашкаджае пісаць гумарэскі, фельетоны, а таксма складаць крытычныя оперы, калі ў мяне дома ёсць піяніна.
  Мая папулярнасць узрастала, як снегавы камяк. Прыходзілі людзі і настойліва патрабавалі, каб я напісаў абвяржэнне. Адна бязлітасная спадарыня, загадчыца дзіцячага сада, пагражала падаць на мяне скаргу пракурору, бо пасля маёй сатырычнай мініяцюры “Зязюля-выхавальніца” яе вырашылі зняць з пасады. Давялося выдаць ёй даведку, што персанаж маёй мініяцюры да гэтага дзіцячага сада ніякага дачынення не мае.  Як бачыце, жыццё гумарыста вельмі нават вясёлае. Аднак пачаў я адчуваць і некаторыя нязручнасці: знаёмыя, напрыклад, праходзячы міма, чамусьці сталі адварочвацца, а то і зусім пераходзіць на другі бок вуліцы. Нават жонка, якая ніколі не чытала маіх гумарэсак, раптам вырашыла пазнаёміцца з імі.
  — Усё паміж намі скончана! — усклікнула яна ўсхвалявана. — Роднай жонкі і той не пашкадаваў. Ці твой гумар, ці я! Выбірай!
  Выбраць не паспеў, бо якраз загрукалі дзверы і ўвайшоў паштальён. Прынёс паштовы перавод. Цяпер на ручку і паперу грошай хопіць.
  І ўсё ж весела жывецца гумарысту-сатырыку. А калі ўдалося ў кагосьці абудзіць сумленне, прымусіць чырванець, а нехта засмяяўся здаровым смехам над тваімі творамі, значыць, працуеш ты не дарэмна.

Цікавы дыялог

  — Васёк, а Васёк! Ты чуеш ці не чуеш? Ведаеш, я вырашыла ад цябе пайсці, шчыра кажучы, цябе пакінуць.
  — Ну і ідзі. Такая бяда!  — Нешта ты не вельмі перажываеш, я гляджу, Васёк. Стаў ты нейкі абыякавы да нашага сямейнага жыцця.  — А чаго асабліва перажываць, трывожыцца?
  — Я ведаю, што ты толькі гэтага і чакаеш. Ты спецыяльна ўсё і падстроіў.
  — Не ведаю, што ты маеш на ўвазе, але можаш лічыць, што спецыяльна...
  — Дзякуй, што хоць праўду кажаш. Я разумею, ты нават хочаш, каб я пайшла.  — Нічога я не хачу.
  — Не-не, ты хочаш, каб я пайшла, а сам чакаеш жанчыну.  — Ды нікога я не чакаю. Што ты прывязалася?
  — Можаш не апраўдвацца. Усё зразумела!
  — Я не апраўдваюся.
  — Не кажы мне нічога! Я застаюся. Хачу паглядзець на яе.
  — На каго?
  — Зусім абнаглеў? На тую, якая прыйдзе, зразумела!  — Хто прыйдзе?
  — А што, ніхто не прыйдзе?
  — Ну, вядома ж, не!
  — Тады чаго ж я буду пакідаць цябе? Тым больш застануся. Дык табе ж аднаму будзе сумна. І чаго мы, жанкі, не прыдумваем, каб праверыць вас, мужчын!

Прэмія

  Тэлефаную ў домакіраўніцтва. Так і так, маўляў, на кухні кран цячэ. Што сам ні рабіў — не адрамантую. Дапамажыце, пры- шліце спецыяліста.
  — Не хвалюйцеся, — адказвае дзяжурны. — Запішам у журнал. І заўтра ж прышлем слесара-сантэхніка. Чакайце на працягу дня.  Адпрасіўся з работы — і дарэмна. Чакаў цэлы дзень, а слесар так і не прыйшоў. Зноў тэлефаную: так, маўляў, і так...
  — Прабачце, дарагі, — гаворыць ужо іншы дзяжурны. — Зараз зноў запішу выклік, бо ў нас няўвязачка выйшла. Чакайце на працягу дня.
  Сяджу дома, сантэхніка чакаю, чай п’ю. Задрамаў ужо. Выспаўся. Думаеце, прыйшоў? Як бы не так! Але ж і мяне, разумееце, на крывой не аб’едзеш, я таксама не лыкам шыты. Зноў і зноў тэлефаную ў домакіраўніцтва: нервы ў мяне моцныя, як нацягнутыя стапелі на суднах. А вось мой начальнік, заўважаю, здаў, не вытрымаў. Раздражнёнасць у яго характары з’явілася — гэта я калі ў яго пяты раз з работы адпрошваўся. Адпусціць, вядома, адпусціў, але папярэдзіў строга:
  — Вось што, Глёкаў, на прэмію ў гэтым месяцы не разлічвай. Ты яе не зарабіў. Усё нейкія ў цябе прычыны ды прычыны!
  Тут я ўжо, вядома, не вытрымаў, сарваўся. Набраў нумар абласнога домакіраўніцтва: вось, маўляў, дарагія начальнічкі, сёмы раз тэлефаную, усё абяцаюць ды абяцаюць! Бюракратыя! Прыміце меры! Бо буду ў Мінск тэлефанаваць, да самога прэзідэнта дайду!  І што ж вы думаеце: падзейнічала. Праз дзень слесар сам патэлефанаваў мне (знайшоў жа кватэру!). Прыйшоў, паломку ліквідаваў, але быў без настрою. Яго, аказалася, таксама прэміі пазбавілі — з-за маёй скаргі ў вобласць. Ну і што? Нічога не зробіш. Дыялектыка жыцця: ты — мне, я — табе!

Незакончаны твор

  Будні дзень. Усе на рабоце. Але ў мяне выхадны — сяджу дома за сталом і пішу. Пішу сатырычна-гумарыстычнае апавяданне. Думкі адна за другой кладуцца на чысты аркуш паперы. Настрой прыўзняты, таму і апавяданне, на мой погляд, аказалася выдатнае. Свежае і яркае, як веснавы дзень, калі цвітуць сады.
  З вялікай радасцю хацеў ужо несці ў рэдакцыю газеты, каб друкавалі. Ды раптам забразгала клямка, зарыпелі дзверы. Нехта заходзіў у хату. Дзверы адчыніліся. Жонка прыйшла на абед.  — Любая! — сказаў я. — Ты толькі паслухай! Які я твор напісаў! Будзеш першым крытыкам.  Не паспеў я дачытаць і да палавіны, як жонка залямантуе на ўсю хату:  — Клёпка ёсць у цябе ў галаве ці не?! Дарагі мужанёк, у цябе не мазгі, а пацяруха! Ці мо зусім ты з розуму выжыў?!
  — Што ты кажаш? Чаму? — не ўцяміў я.  — Ён яшчэ і пытае! Цёпала, цёпала! — жонка зусім узбунтавалася. — Як я пакажуся яму на вочы? Што ты напісаў: “Старшы прадавец збірае з астатніх “зайчыкі”, кладзе ў канверт і адносіць яго дырэктару: “Гэта вам, паважаны, на чай. Піце на здароўе”...
  — Хіба так не бывае? — запярэчыў я.  — Усе пазнаюць дырэктара ўнівермага, дзе я працую. Дык ён жа мяне выганіць пасля тваёй пісаніны! І прычыну знойдзе!
  — Ну, добра, няхай будзе па-твойму. Я перанясу месца дзеяння... Ну, скажам, на аўтабазу. Усё роўна дрэнна ходзяць аўтобусы...
  — Ні ў якім выпадку! Дырэктар аўтабазы — муж мае сяброўкі Вольгі. Будзе сварка!
  — Ну, добра, падумаю, — паабяцаў я жонцы і пайшоў рыхтаваць новы варыянт свайго твора.
  Апавяданне я так і не закончыў. Усё не мог прыдумаць такое месца дзеяння, каб яно не паўплывала на жыццё маёй сям’і.

Абучэнне

  — Што ты робіш, га? Ды як жа можна так? Каб ты ведаў, як мы за цябе перажываем! — крычаў брыгадзір вучню, які спазніўся на работу. — Ты паглядзі ў твар. Падымі вочы, падымі. Мы табе дазволілі прыходзіць перад абедам, выспацца табе даем, а ты прымушаеш нас чакаць амаль да канца абеда.  Брыгадзір схапіў з галавы хлопца шапку і са злосцю шпурнуў туды грошы:  — Мігам у магазін. Толькі напіткаў не бяры, а бяры віно... Зразумеў?!

"Завязаў"

  Гэта было восенню. Яшчэ не дзьмулі халады, яшчэ не выспела каліна. Але клён ужо пажоўк лісцем напалову. І сыплюцца гэтыя чырвона-жоўтыя лісты. Пад клёнам стаіць доўгая лаўка. Мы прыселі на ёй і падставілі твары цёпламу восеньскаму сонцу: не прыпякае, але яшчэ грэе. Сусед Феня, выпускаючы кольцы цыгарэтнага дыму, напявае ўсё адну і тую ж мелодыю:
  — А мяне ўчора зноў разбіралі. Ты, гавораць, Феня Фёдаравіч, зусім да ручкі дайшоў! П’еш, прагульваеш і ўсё такое. Колькі ж гэта будзе працягвацца? Ну я, вядома, выгляду не падаю, што мне, па сутнасці, напляваць на ўсе іх натацыі, а наадварот. Б’ю сябе ў грудзі кулаком: “Сябры! Таварышы! Апошні раз прашу! Больш вам не прыйдзецца за мяне чырванець. Спраўлюся сам. Слова даю”. А сам другой рукой ушчыкнуў сябе так, што слёзы з вачэй градам пасыпаліся. “Буду, гавару, усе грамадскія даручэнні ды заданні выконваць. Ну, вось заўтра выхадны дзень, а мне рабіць няма чаго, дык я каля канторы лісце, што нападала з каштанаў, зграбаць буду. І іншае ўсё зраблю, што начальнік скажа. Перавыхаваюся, вось убачыце!”
  Цішыня. Маўчаць усе. Жанчыны з сумак насоўкі падаставалі, так шкада мяне стала. Здаецца, думаю, зноў пранесла. І тут гэты мой цёзка па прозвішчу, высокі, бы слуп, Фёдар, што з другога цэха, устаў з услона, крычыць, аж узмакрэў:
  — Ды вы што, хіба яго не ведаеце? Вы каму верыце? Хіба Феня першы раз дае абяцанні? Ён жа зноў праз пару дзён, а то і гадзін, іх забудзе. Ён усё сваё сумленне пражлукціў. У яго толькі адна вартасць — залаты майстар, спецыяліст сваёй справы, якога замяніць няма кім.
  Ах ты, думаю, слюнявец, такі-сякі! Усе маўчаць, а ты рот разяўляеш! Тут я, як кажуць, і вушы апусціў. А сход, гляджу, загудзеў, бы растрывожаны вулей. Рашэнне выносіць — зроду такога не бывала! Вось, думаю, дажыў. Чую: панізіць разрад з пятага да першага тэрмінам на тры месяцы і перавесці ў дворнікі. І яшчэ распіску ўзяць, каб у рабочы час не п’янстваваў.
  Ну, думаю, давядзецца сметнікі падмятаць — дажыўся, Феня! Нічога не паправіш. Трэба падпарадкавацца.
  З таго часу — усё! Завязаў! Вось ужо дваццаць тры гадзіны прайшло — і ні ў адным воку. А вы як думаеце? Толькі так!  — Ну, Феня, разліў? Вып’ем, можа, у апошні раз, за гэта, як яе, за цвярозасць.

Для цешчы і зяця

  У канцы прыёму хворы звярнуўся да ўрача:
  — Доктар, у калідоры паліклінікі я прачытаў санітарны бюлетэнь “Беражыце свае і чужыя нервы”. Не змаглі б вы мне даць гэты санбюлетэнь дамоў?
  — А навошта вам дамоў? Хіба вы не запомнілі прачытанае?
  — Для цешчы. Бо яна не ведае, што за слова такое “раздражняльнік”. Як завядзецца — не спыніць. Думаю, што асноўная прычына маёй неўрастэніі — гэтыя цешчыныя словы-раздражняльнікі.
  — Для адной цешчы санбюлетэнь... Ну што ж, калі гэта дапаможа вашаму здароўю, згодзен. Толькі дам вам санбюлетэнь з больш кароткай назвай, але больш шырокім зместам — “Беражыце нервы”.
  Бегла прачытаўшы, хворы запярэчыў:
  — Не падыходзіць! Тут і пра мяне напісана: “Алкаголь і нікацін небяспечны для нярвовай сістэмы”.
  — Вось і цудоўна! — усклікнуў урач. — Будзеце чытаць разам з цешчай.

На верх старонкі